A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Abraziv  (jilvirlovchi)  materiallar.  Abraziv  materiallar juda  qattiq 
tabiiy  yoki  sun’iy  moddalar  b o iib ,  ulaming  donalari  kesuvchi 
asboblardir.
Abraziv  materiallaming  qattiqligi  ishlov  beriladigan  detal 
materialining  qattiqligidan  yuqori  boMishi  kerak,  aks  holda  kesishni 
amalga  oshirib  bo‘lmaydi.  Abraziv  donalari  tabiiy  yoki  sun’iy 
jilvirlovchi materiallami yanchish yo‘li bilan olinadi.
Tabiiy  jilvirlovchi  materiallar  jumlasiga  olmos,  korund,  kvars, 
chaqmoqtosh, pemza kabilar kiradi.
Hozirgi  vaqtda  tabiiy  abraziv  materiallar  jilvirlash  asbobi 
tayyorlash  uchun  deyarli  ishlatilmaydi,  chunki  ulaming  kesish  va 
mexanik xossalari ancha past.
Abraziv  asbob  tayyorlash  uchun  quyidagi  yuqori  sifatli  sun’iy 
jilvirlovchi materiallardan foydalaniladi:
Elektr-korund.  Bu  material  toza  giltuproqni  elektr  pechlarida 
suyuqlantirish  yo‘li  bilan  olinadigan  kristall  holidagi  aluminiy  oksid 
(A 1203)  dan  iborat.  Elektr-korund  tarkibidagi  aluminiy  oksidning 
miqdoriga qarab, quyidagi turlarga bo‘linadi:
198

---

a)  tarkibida  87-97  %  aluminiy  oksidi  bo‘lgan  E  markali  normal 
elektr-korund (alund), rangi qizish-pushti yoki jigarrang bo‘ladi;
b)  tarkibida  97-99  %  aluminiy  oksid  boigan  EB  markali  oq 
elektr-korund.
Elektr-korund  tarkibida,  aluminiy  oksiddan  tashqari  0,4-0,2  % 
temir  oksid  (Fe
2
0 3)  va  ozroq  miqdorda  S i0 2;  T i0
2
  va  CaO  bo‘ladi, 
ular oq, oqish, kulrang yoki och pushti rangda boiadi.
Elektr-korund  donalarining  suyuqlanish  harorati  1950  dan  2050 
°C  gacha  boiadi.  Elektr-korund  toblanmagan  va  toblangan  p o iat, 
bolg‘alanuvchan  cho‘yan,  yumshoq  bronzaga  ishlov  berishda 
ishlatiladi.
Monokorimd (M). Bu abraziv material tarkibida 0,9 % temir (III) - 
oksid boiadi.  Monokorundning kesish  va  mexanik  xossalari  E va EB 
elektr-korundlamikiga  qaraganda  ancha  yuqori.  Monokorunddan 
tayyorlangan  toshlar  kesuvchi  asboblami  charxlash  va  yuzalarni 
yuqori tozalikda jilvirlash  uchun foydalaniladi.