A. V. Mavlonov

10.3. Qatlam bosimi va haroratini nazorat qilish

10.3.1. Konni ishlatishda qatlamdagi va quduqdagi bosimlar
Uyumni ishga tushirish bosqichlarining har birida uning energetik manbai qatlamning dinamik bosimidir.

Uyumdan ma’lum darajada mahsulot ola boshlagach, uning dastlabki bosimi pasayadi. Qatlamning ishlash rejimiga qarab bu pasayish har xil kg’rinishda bg’ladi va turlicha kechadi.

Qatlamning dinamik (joriy) bosimi deb, ma’lum bir vaqtga amalda barcha quduqlarning ish jarayonini belgilab beruvchi bosimga aytiladi. Qatlamning har xil maydonidan bosimning shu kungi kg’rsatkichning olish va uning holatini tahlil etish qazib chiqarishni nazorat qilishning muhim omilidir.

Qatlamning holatini tekshirish jarayonida ayniqsa uning qalinligi va uyumning balandligi katta bg’lganda hamda qatlam tektonik jihatdan murakkab bg’lganda uning bosimini nazorat qilish va kuzatish ancha qiyin bg’ladi. Undan tashqari bosim har xil kg’rsatkich bilan g’zgarishi, ayniqsa unga tashqaridan ta’sir kg’rsatilayotgan vaqtda bu g’zgarishlar kg’lami har xil bo’lishi qatlamning ahvolini bosim orqali kuzatishni qiyinlashtiradi. SHu ishdan amalda keltirilgan bosimdan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Aksarkyat bosimni suv-neft chegarasining dastlabki holati kg’rsatkichga keltiriladi, shuning uchun ham kg’p qulayliklarga erishiladi. Lozim bg’lgan hollarda boshqa tekisliklarga ham keltirilishi mumkin.

Keltirilgan bosim quyidagicha hisoblanadi:

R_q.k.. =R_q± hp/102
Bu erda: R_q.k.-qatlamning keltirilgan bosimi;

R_k. -quduqda g’lchangan bosim;

N-quduq tubidan keltirilgan tekislikgacha bg’lgan masofa;

r-suvning zichligi (yoki neft va gazning zichligi qanday quduqda bosim g’lchanganligiga qarab g’lchanadi).

17-rasm. Ishlatiladigan ob’ektning neft chiqarish chizmasi.

Q_n –neft olish, Q_s -suyuklik olish, S -mahsulotning suvlanganligi, V_c -haydalgan suv hajmi, R_k -qatlam bosimi, N_o, N_x -oluvchi va haydovchi quduklar fondi.
Keltirilgan bosimga g’tish uchun tuzatish, agar quduq tubi keltirilgan tekislikdan pastda bg’lsa, ayiriladi, agar g’sha tekislikdan yuqorida bg’lsa qg’shiladi.

Keltirilgan qatlam bosimining g’zgarish tavsilotini sxematik kesma (profil) tariqasida ham ifoda etish mumkin. Quduq ishlay boshlagach atrofida depressiya chuqurligi (voronka depressii) hosil bg’ladi. Agar shu qatlam bg’yicha bir nechta quduq ishlayotgan bg’lsa, har birining oldida shunday depressiya chuqurliklari paydo bg’ladi. Agar qatlamda quduqlar ishlayversa, qatlam bosimi pasayveradi va umumiy depressiya voronkasi hosil bg’ladi. Ushbu holatda qatlamning dinamik bosimini ifodalashi mumkin. Barqaror ishlov rejimda (ustannovivщiysya rejim rabot) quduq tubida hosil bg’lgai bosimni quduq tubi bosimi (zaboynoe davlenie) deyiladi. CHegara ichi suv bostirish holatidagi bosimning qatlam bg’yncha tarqalishi tg’nkarilgan chuqurlik (voronka) shaklida bg’lib, ishlab turgan quduqlar depressiya chuqurligi bilan tutashib ketadi.

Qatlamning dinamik bosimi suv haydash jarayonida haydovchi quduqlar atrofida qatlamning dastlabki bosimidan 15-20% ortiq bg’ladi. Qatlamning dinamik bosimi kg’rsatki-chini aksariyat vaqtincha ishlamay turgan quduqlarda g’lchash va aniqlash mumkin. Albatta bunday g’lchash g’sha quduqdagi holat barqaror bg’lganda bajarilishi lozim.

Barqaror holatdagi ishlab turgan quduq tubidagi bosim- quduq tubi bosimi bg’ladi, agar qatlamning bosimini g’lchash taqozo qilinsa, unda quduqni ma’lum muddat tg’xtatib qg’yiladi, sg’ngra g’lchangan bosim kg’rsatkichi qatlam bosimini kg’rsatadi.

Quduqda uning tubidagi bosimni yoki qatlam bosimini g’lchash uchun aksariyat unga qatlam rg’parasigacha bosim g’lchagich (manometr) tushiriladi va uni 20 minut ushlab turiladi. Sg’ngra quduqni ishdan tg’xtatiladi, natijada quduqda bosim kg’tarila boshlaydi. Bu kg’tarilish ma’lum vaqtdan sg’ng tg’xtaydi va bosim kg’rsatkichi barqaror bg’ladi. SHunday qilib, biz olgan birinchi g’lchov quduq tubi bosimi bg’lsa, ikkinchi g’lchov qatlamning dinamik bosimiga teng bg’ladi. Quduqda tadqiqotlar tugagach, uni yana tushirib yuboriladi.

Qatlamning dinamik bosimini g’lchash uchun ma’lum tartib bg’yicha quduqlarni ketma-ket va qisqa muddatga tg’xtatib, g’lchov olib boriladi. Agar bir vaqtning o’zida bir-biriga yaqin quduqni tg’xtatib, g’lchov olib borilsa, olingan qatlamning dinamik bosimidan ortiqroq kg’rsatkich berilishi mumkin.