A. V. Mavlonov

10.2.5. Gaz chiqarish
Gaz konlarini qazib chiqarishni ba’zi mutaxassislar uch davrga, ba’zilari esa tg’rt davrga bg’ladilar. Birinchi holatda oxirgi uchinchi va tg’rtinchi bosqichlar qg’shib yuboriladi. Fikrimizcha bunda ham neft konlarida qilingandek tg’rt bosqichga bg’lish maqsadga muvofiqdir.

Birinchi bosqich - birinchi galdagi quduqlarni qazish va gaz olishni oshirish zarur.

Ikkinchi bosqich - anchagina barqaror gaz olishni zarur bg’lib, bunday holatga ba’zan qg’shimcha quduqlar qazish evaziga erishiladi, Bu davrning uchinchi davr bilan chegarasini aniqlash mushkul, shuning uchun gaz olish 10% kamaygan vaqtni uchinchi davrga g’tish vaqti deb qabul qilishadi.

Uchinchi bosqich - bu vaqtda gaz olishninig jadal kamayishi kuzatiladi.

Tg’rtinchi bosqich - juda kam miqdorda gaz olinadi va uni qazib chiqarish tg’xtatiladi. Gaz konlarini qazib chiqarish tajribasini umumlashtirgan A.L.Kozlov, P.G.SHmыglya va boshqa kg’plab tadqiqotchilarning ma’lumotlariga qaraganda zahira 3 mlrd.m³ gacha bg’lgan konlarni qazib chiqarishni va ularning bosqichlarini belgilash juda katta g’zgaruvchanlikka ega ekan, Konlarning kattaligi ortishi bilan bu g’zgaruvchanlikning chegarasi kamayadi. Bunga sabab asosan katta konlar mahsulotini ishlatish uni uzoq masofalarga uzatish va katta ob’ektlarni ta’minlash bilan bog’langanlikdir. Gaz bilan ta’minlashning asosiy vazifasi ikkinchi bosqichning muddatini uzaytirishga qaratilgan bg’lishi kerak. 3 mlrd.m³ gacha zahiraga ega bg’lgan konlarda birinchi bosqichning davomiyligi ba’zan bir yilga ham etmaydi, ba’zan esa u 10 yildan ham ortib ketadi. 20-50 mlrd.m³ zahiraga ega bg’lgan ob’ektlarda uning uzunligi 2-10 yilni tashkil etadi, undan kattaroq konlarda esa muddat 4-8 yilni tashkil etadi.

Ikkinchi bosqichning muddati 50 mlrd.m⁵ gacha bg’lgan konlarda 10 yilgacha, undan kattaroq konlarda esa 4-10 yilni tashakil etadi. 3 mlrd.m³ zahiraga ega bg’lgan konlardagi yillik gaz olish zahiraning 5-40% ni tashkil etsa, 3-50 mlrd.m³ zahiraga ega konlarda 5-13% ni, undan kattalarida esa 5-8% ni tashkil etadi. Ikkinchi bosqichning oxirida, ya’ni gaz olish keskin pasayishi davriga kelib qatlamdagi gazning 40-70% miqdori olingan bg’ladi. Barcha yirik konlarni qazib chiqarishning asosiy muddati davrida balans zahira, 60-70% miqdori olib bg’linadi, bu hol neft konlarini qazib chiqarishdan ancha farq qilishligini kg’rsatadi. SHunday qilib, gaz konlarida ikkinchi bosqichning oxirida gaz beruvchanlik ancha yuqori kg’rsatkichga etgan bg’ladi.

Uchinchi bosqich davomida gaz konlaridan 20-30% gaz zahiralari olinadi. Bu davrga kelib gaz quduqlarining soni gaz rejimida ishlayotgan bo’lsa kamaymaydi, lekin suv siquvi rejimida ishlayotgan bg’lsa ba’zi qudukdar suv bosganligi tufayli tg’xtatilgan va ishlatish fondidan chiqarilgan bg’lishi mumkin. Uchinchi bosqichning muddati avvalgi ikkinchi bosqich bilan bog’langan va shunga qarab belgilanadi.

Tg’rtinchi bosqichda gaz olish uning iqtisodiy foyda kg’rsatkichi tg’g’ri kelganga qadar davom etib, uning muddati ham undan avvalgi uchala bosqichlar vaqti va qolgan gaz miqdoriga qarab davom etadi.

Gazkondensat konlarini qazib chiqarish va ishlatish jarayonlari ham xuddi gaz konlaridek kechadi. Agar ularni qazib chiqarishda "saykling jarayon" qg’llanadigan bg’lsa, bunda ahvol boshqacharoq bg’lib, albatta ularni qazib chiqarish muddati va mahsulot olish masalasi boshqacha hisob-kitobga muntazir.