A. V. Mavlonov

10.2.4. Suyuqlik olishning sur’ati
Olinadigan mahsulotni suv bosishi sharoitida etarli darajada neft olishga erishish uchun suyuqlik miqdorini oshirish taqozo etiladi.
Z_suyuq = (q_suyuq/q_o.m.n.) - 100 %,
bu erda: Z_suyuq-suyuqlikni olish sur’ati;

Q_suyuq-suyuqlikning yillik olinishi;

Q_o.m.n.-olinishi mumkin bg’lgan neft zahiralari.

Qatlamdagi suyuqlik olishning oqilona g’zgaruvchanligi undan olinuvchi neft miqdoriga va suv bosuvchanlikka bog’liq bg’lib, bularning hammasi qatlamning geologik sharoitlariga va ulardagi suyuqliklar xossalariga bog’liqdir.

Kam qovushqoqlikka ega neft konlarini qazib chiqarish jarayonida suyuklik olishning g’zgarishi ayniqsa uchinchi bosqichda ajralib turadi.

Ko’p yillik tajribalarni umumiylashtirish natijasi shuni kg’rsatadiki, uchinchi bosqichdagi yillik suyuqlik olish darajasi va uning g’zgarishi uch xil yg’nalishda namoyon bg’lishi mumkin: 1) suyuqlik olishning kamayishi; 2) ikkinchi bosqichda suyuqlik olinish darajasining saqlanishi; 3) suyuqlik olinishning doimiy g’sishi, natijada ikkinchi bosqichdagi darajadan 1,5-2,5 marta ortishi mumkin.

Uchinchi bosqichda suyuqlik olishning kamayishi katta bg’lmagan yuqori maxsuldorlik xususiyatiga ega konlarga xos bg’lib, ikkinchi bosqichda yuqori sur’at bilan mahsulot olingan va unda mahsulotning suv miqdori kam bg’lganligi e’tiborga loyiqdir.

Uchinchi bosqichda ikkinchi bosqichda olingan suyuqlik-ning barqarorligini saqlash yuqori mahsuldorlik xususiyatla-riga ega katta konlarga mansub xususiyatdir. Bularda uchinchi bosqichning oxiriga borib mahsulotning suv miqdori 50-70% ni tashkil etadi va ikkinchi bosqichda neft olish sur’ati olinishi mumkin bg’lgan neft zahirasining 6-7% ga etadi.

Uchinchi bosqichda suyuqlik olishning doimiy g’sishi g’zgaruvchan fizik xossalarga ega bg’lgan kollektorli va ancha katta suv-neft zonasiga ega bg’lgan konlarga xosdir. Bularda g’tkazuvchanlik past, natijada ikkinchi bosqichda mahsulot olishda yuqori kg’rsatkichlarga - erishilmagan, mahsulotning suv bosganligi 70-85% ga etgan. SHuning uchun ham bularda suyuqlik olishni oshirib, shu bilan birga kg’pgina neft ham chiqariladi.

Qatlamda yuqori kg’rsatkichli qovushqoqlikka ega bg’lgan konlarni qazib chiqarish jarayonida, ikkinchi bosqichda suvning miqdori 40-50% ga etgan bg’lib uchinchi bosqichning oxirida esa bu kg’rsatkich 90-95% ga etadi. SHu sababdan bunday konlarni qazib chiqarish jarayonida birinchi bosqichning oxiridan boshlab suyuqlik olishni jadallashtiriladi va nkkinchi bosqichda suyuqlik olish neftga nisbatan 4-6 baravar ortiq bg’lishi mumkin.

Tg’rtinchi bosqichda ob’ektlardan suyuqlik olishning sur’ati uchinchi bosqich oxiridagi darajada davom ettiriladi.

Kon bg’yicha oqib o’tadigan suv miqdori va pirovard neft beruvchanlik ma’lumki, neft qatlamdagi g’ovaklarga tarqalgan bg’lib, ularni suv bilan haydab chiqarish qatlamning geologik-fizik xossalariga hamda suyukliklar (neft va suvning) xossalariga chambarchas bog’liqdir. Ishlatiluvchi ob’ektning tuzilishidagi xilma-xillik ham bu narsaga katta ta’sir qiladi va xilma-xillik ortgan sari neft haydab chiqarish murakkablashadi va og’irlashadi.

Qatlamdagi neftning olinish koeffitsienti bilan olib g’tgan suvning miqdori orasidagi tahlil qilish maqsadida yuqorida keltirilgan tg’rt xil sharoitdagi va ularning qazib chiqarish sharoitlarini bir-biriga solishtirilib chizma chizil-sa egri chiziqlarning boshlanishi tg’g’ri chiziqdan iborat bg’lib, suvsiz ishlash davrini bildiradi. Mahsulot tarkibida suv paydo bg’lishi bilan tg’g’ri chiziqdar egri chiziqlarga aylanadi. Qatlamning geologik-fizik xossalari yomonlashuvi bilan undan g’tadigan suvning hajmi 1,5-2 dan 6-7 gacha o’sadi. YUqori mahsuldor qatlamdan bir hajm suv o’tgan holatda zahiraning asosiy qismi olib bg’linadi, ikkinchi hajm qatlamdan g’ta boshlagan sharoitda olingan neftning miqdori ozgina. Uyumlarning xususiyatlari yomonlashgan sari undan g’tgan hajm suvning samaradorligi ortib boraveradi va miqdori ham ortadi. Lekin suv bilan har qancha kg’p yuvilishiga qaramay bunday kon olingan neftning umumiy miqdori past kg’rsatkichga ega bg’ladi. CHunonchi, yuqori fizik-geologik kg’rsatkichlarga, demak, yuqori mahsuldorlikka ega bg’lgan konlardagi neft beruvchanlik koeffitsienti 0,6-0,7 ni tashkil qilgan bg’lsa, notekis xususiyatli kollektorlardagi kam qovushqoqli neftlar uyumlarining neftberuvchanlgi 0,5-0,55 ga tengdir. YUqori qovushqoqli neftga ega bg’lgan konga 7-8 hajm suv kirishi 0,4-0,45 kg’rsatkichli neft beruvchanlikni ta’minlaydi xolos.

Keltirilgan ma’lumotlardan shunday xulosa chiqadiki, neft konlarini qazib chiqarish jarayonida ularning xususiyat-lari va sharoitlariga qarab yuqoridagi boy tajribaga amal qilish maqsadga muvofiqdir.