A. V. Mavlonov

CHegara ichidan suv haydashning bir necha kg’rinishlari mavjud bg’lib, ularda mohiyat suv xaydovchi quduqlarning uyum bg’ylab joylashishiga qarab belgilanadi. Haydovchi quduqlar-ning qatori bilan uyumni bg’lish usulida neft olinganda uyumga qazilgan qator quduqlardan avvaliga neft olinadi, ma’lum bir vaqtdan sg’ng ularga suv haydaladi.

12-rasm. Neft uyumiga chiziq oldidan suv haydash usuli bilan qazib chiqarish.

1-tashqi neftli chiziq, 2-ichki chiziq, 3-xaydovchi, 4-oluvchi quduqlar.
SHu tariqa oluvchi va haydovchi quduqlar qatori hosil bg’ladi. Bunda qatlamga haydaladigan suv uyumni bg’ladi va mahsulotni oluvchi quduqlar tubiga haydaydi. Vaqt g’tishi bilan suv bosgan joy kengayib boradi va shu holda qatlamdagi neft yuzaga chiqariladi.

Bunday usul bilan neft olish asosan qatlamning g’tkazuvchanlik xususiyati past, neftning qatlamdagi qovushqoqligi yuqori bg’lgan hollarda hamda uyumning kg’lami katta bg’lgan sharoitda qg’llanadi.

Avvalgi keltirilgan tasnifda, biz bu turni bir necha kichik turchalardan tuzilganligini kg’rsatgan edik. SHunga binoan uyumni maydonlarga bg’lib suv haydash va ishlatish usulini kg’radigan bg’lsak, bunday usulga qatlamning g’tkazuvchanlik va mahsuldorlik xususiyati bir-biridan anchagina farq qiladigan katta hajmdagi konlarda qg’llanilishi maqsadga muvofiqdir. SHunda haydovchi qator quduqlarni shu tariqa joylashtirish maqsadga muvofiqki, bunda ular ikki maydon g’rtasidagi zoxiriy chegara bg’lsin. Quduqlarga suv haydalgach, u sun’iy chegara bg’lib qoladi. Qalin mahsuldor qatlamlarga ega bg’lgan yirik konlarda umumiy suv-neft chegarasi mavjudligi sharoitida ma’lumki, neftga tg’yinganlik xususiyati konning g’rta qismidan chekkasiga qarab kamayib borishi kuzatiladi. Bunday hollarda uyumni maydonlarga bg’lish neftga tg’yinganlik darajasiga qarab bajarilishi maqsadga muvofiqdir. Albatta konni ishga tushirishni va mahsulot olishni kg’proq mahsuldor-likka ega bg’lgan, demak zahiralari ham kg’p bg’lgan maydonlardan boshlanadi. Albatta bu ishlar xususida bir fikrga kelishgacha qazib chiqarishga mg’ljallangan konning aksariyat geologik g’rganish ancha mukammal bg’lishi, chegaralarning ahvoli aniq bg’lishi darkor.

Bo’lakli (blokovoe) suv haydash usulida uyum haydovchi quduqlar yordamida bg’laklarga bg’linadi va ularga parallel holatda oluvchi quduqlar ham joylashtiriladi. Aksariyat bunday bg’lishda uyumning uzunligiga tik holatda haydovchi quduqlar qatori joylashtiriladi. Agar uyum katta va dumaloq shaklda bg’lsa, bunday bg’lish kollektorning litologik xossalarga (notekisligiga) qarab amalga oshrishga uriniladi. Bunda albatta qatlamlarning qalinligi, g’tkazuvchanligi, g’ovakligi bir xillikka ega bo’lgan maydonlarni ajratish maqsadga muvofiqdir. Bunday holda kg’pincha haydovchi har xil zonalarga qandayligi ularning qabul qiluvchanlik xususiyatidan ma’lum bg’ladi. Bunday usulda bg’laklarning kengligiga e’tibor berish lozim.

Bg’laklarning kengligi odatda 1,5-4 km orasida tanlanadi, buni tanlashda qatlamning gidrog’tkazuvchanlik xususiyatiga qaraladi. Hamma neftni chiqarishga erishish uchun ularning ta’sir doirasinn ham aniqlash va unga amal qilish darkor. Barcha bg’laklardan neft olish uchun ular kenroq bg’lganda (35-4km) oluvchi quduqlar 5 qator, torroq bg’lganda (1,5-Zkm) ular 3 qator joylashtiriladi. SHunga qarab ularni uch qatorli va besh qatorli deb ataladi. Albatta haydovchi quduqlar orasi qancha yaqin bg’lsa, ularning oluvchi quduqlarga ta’siri shuncha kg’proq bg’ladi.

SHuni qayd etish lozimki, bg’lakli suv haydash usulini qatlamning kollektorlik xossalarni mufassal bilmasdan turib ham boshlayverish mumkin. So’ngra quduqlarning kg’rsatkichla-riga qarab g’zgartirishlar kiritsa bg’laveradi. Undan tashqari bu usulni qg’llagan vaqtda uyumning suv-neft chegarasi tomonidan chegaradan tashqari suv haydash usuli bilan birgalikda jarayonni olib borish mumkin. Bunday qilinganda qg’llangan usullardan olinadigan manfaat ortadi.

13-rasm. Katta g’lchamga ega bg’lgan neft uyumining bg’lakli suv haydash usuli bilan qazib chiqarish.
1-katta qalinlikka va yuqori g’tkazuvchanlikka ega bg’lgan zonalar; 2-qalinligi kam va g’tkazuvchanligi past bg’lgan zonalar. Qolgan shartli belgilar 12-rasmdagidek.
Bu usul qg’llanishi jihatdan eng kg’p tarqalganlari-dandir. CHunonchi Kuybishevdagi konlar, Boshqirdistonnmng Arlan koni, Farg’ona vodiysidagi Janubiy Olamushuk koni, G’arbiy Qozog’istondagi Uzen, G’arbiy Sibirdagi Samotlar, Fyodorov, G’arbiy Surgut, Pravdinsk va boshqa konlar shular jumlasidandir.