A. V. Mavlonov

Qatlamdagi neft- gazlarning xossalari. Neft va gazlarning xossalari ularning tarkibiga va mavjud sharoitni belgilovchi bosim va haroratga bog’liqdir. Qatlamni qazib chiqarish jarayonida undagi bosim va harorat paydar-pay g’zgaraveradi va bu g’zgarish neft-gaz aralashmasiga g’z ta’sirini kg’rsatadi, shuning uchun ular bir kg’rinishdan boshqa kg’rinishga g’tishlari mumkin. Bunday holatlarni g’rganish zahiralarni hisoblashda, qazib chiqarish loyihalarini tuzishda va qazib chiqarishni boshqarishda, ishlatish hamda uzatish jarayonlarida bg’lajak ahvolni bilishga yordam beradi.

Neft va gaz uglevodorodlarining aralashmasidan iborat bg’lib, ular aksariyat hollarda kg’proq metan (parafin) qatoridan iborat (S_nN_2n+2) hamda naften qatori (S_nN_2n) va xushbg’y uglevodorodlardan (aromatik S_nN_2n-6) iboratdir. Tabiiy sharoitlarda uglevodorodlar g’zining fizik holati bg’yicha SN₄ dan S₄N₁₀ gacha gazlar, S₅N₁₂ dan S_1bN₃₄ gacha suyuqliklar, S₁₇N₃₆ dan S₃₅N₇₂ gacha qattiq jismlardan iboratdir.

Qatlamda gaz kg’p bg’lgan vaqtda u neftning ustida joylashishi mumkin, lekin g’sha gazning tarkibida ham neft bug’ kg’rinishida mavjud bg’ladi. Katta bosim ostida gazning solishtirma og’irligi ortib, engil suyuqliklarnikiga yaqin bg’lib qoladi. Ana shunday holatlarda engil uglevodorodlar gazda erib ketadi. Natijada neft gazda erib ketish holatlari kuzatiladi. SHunday uyum ishlatilishi natijasida bosim va harorat pasayishi va uning tarkibidan suyuq uglevodorodlar kondensat tariqasida ajralib chiqishi kuzatiladi.

Agarda qatlamda gaz kam va anchagina bosim mavjud bg’lsa, gaz neftda erib ketadi va faqat suyuqlik holatida namoyon bg’ladi. YUqorida keltirilgan holatlarga qarab uglevodorodlar qatlamda: 1) faqat gaz holatida, 2) gaz-kondensat holatida, 3) gaz-neft yoki nef-gaz holatida va 4) sof neft holatida namoyon bg’lishi mumkin. Neft-gaz uyumi yoki aksincha gaz-neft uyumi deb belgilashlik gaz va neft miqdoriga qarab ajratiladi, neft uyumlarida ozmi-kg’pmi albatta gaz erigan bg’ladi.

G’arbiy Sibirda gazogidrat uyumlari mavjudligi aniqlandi. Bunda qatlam sharoitida gaz suv bilan qg’shilishgan holda gidrat hosil qiladi. SHunday konlar asosan mangu muzlik zonalariga joylashgan.

Unday konlarning zahiralarini hisoblash va ishga solish boshqalariga nisbatan anchagina farq qiladi.