А. Тешабаев, С. Зайнабидинов, И. Каримов, С. Власов, В. Абдуазимов

 
 
 
 
 
 

---

63 
 
7.4. Электронлар ўтишлари модели 
 
Бу модел “катта сигнал” ҳолидаги яъни 
секин 
сиртий 
сатҳлардаги 
заряднинг 
ўзгариши, бинобарин, сиртий потенциал 
ўзгариши етарлича катта бўлгандаги тажриба 
натижаларини тушунтириш учун таклиф 
қилинган. Заряд ташувчиларнинг зонадан 
“секин” сатҳларга ўтишлари тезлигини сирт 
яқинида 
потенциал 
тўсиқ 
баландлиги 
аниқлайди деб фараз қилинади. Ўз навбатида 
бу баландлик олдин “секин” сатҳларга ўтиб 
олган заряд ташувчилар сонига боғлиқ. Бу 
моделни 7.5-расм даги зоналар чизмаси 
ёрдамида тушунтириш мумкин. Соддалик 
учун сиртий сатҳ билан ўзказувчанлик 
зонаси орасида электронлар алмашинуви юз
7.5-расм
беради деб фараз қиламиз. 
Ташқи майдон потенциал тўсиқни ∆Y
s 
га 
ўзгартирсин, зонадаги ортиқча ташувчилар сони: а) «секин» сатҳдан зонага 
ўтишлар тескари ўтишлар (~ехр(∆Y
s
/кТ)) орқали аниқлади: 


)
(
exp
1
t
s
E
E
B
dt
dn



-A
1
exp(


s
) (7.5)
Потенциал тўсиқ баландлиги ўзгариши пайдо қилинган ташувчилар 
концентрацияси n га боғлиқ: 

1
n=ехр(∆V
s
/кТ). Стационар ҳолда ∆V
s
=0,

dt
dn
0 бундан В
1
=А
1
ехр(Е
s
- Е
F
).
Демак,

dt
dn
A
1
(1-е
n
1

) (7.6) 
Бу модел тажрибада кузатиладиган пасайиш эгри чизиқлар 
асимметрациясини осон тушунтиради. Ҳақиқатан, агар 

1
n катта ва манфий 
бўлса,

dt
dn
A
1
(7.7)
бўлади. Агар 

1
n катта ва мусбат бўлса,

dt
dn
-A
1
exp(

1
n)
(7.8) 
бўлади, яъни майдон хосил қиладиган зарядлар ишораси турли бўлганда 
пасайиш тезлиги муҳим даражада турли. Электронлар ўтишлари модели 
кузатиладиган ∆σ~ℓn(t+τ) туридаги боғланишни ҳам тушунтира олади.
 

---

64 
Шуни таъкидлаш керакки, қаралган икки модел бир бирини тўлдиради. 
Афтидан, иккала моделни бирлаштириш кузатилган кўпчилик ҳодисаларни 
тушунтира олар деган мулохаза келиб чиқиши табиий.