A team of politicians

27.Империя даврида Римнинг ташқи сиёсати.
Ilk imperiya davrida Rimning tashqi siyosatini Parfiya podsholigi, hamda shimoliy va shimoliy - Sharqiy chegaralar (Reyn va Dunay daryolari) bo‘ylab joylashgan qabilalar bilan bo‘lgan munosabatlar belgilab berardi. Parfiyaga qarshi 54 - 66, 114 - 117, 163 - 165 yillardagi urushlarda goh rimliklarning, goh parfiyaliklarning qo‘li baland kelardi. Qabilaviy ittifoqlarning asta - sekin kuchayishi sababli imperator Adrian davrida rimliklar tajovuzdan mudofaaga - ya’ni siyosiy - strategik mudofaaga o‘tishga majbur bo‘lishdi. Rim Mesopotomiyadan ham voz kechishga majbur bo‘ldi va Parfiya bilan chegara sifatida yana Frot daryosi belgilandi. Reyn va Dunay daryolari bo‘ylab chegaralar mustahkamlandi. Britaniyada dengizdan dengizgacha cho‘zilgan va shimoliy qabilalardan himoyalanish uchun mo‘ljallangan ulkan Adrian qo‘rg‘oni barpo etildi. Mark Avreliy (161 - 180 yy.) davrida Rim imperiyasi va varvarlar periferiyasi (atrof o‘lka, markazdan chet, uzoqdagi joylar) o‘rtasidagi kuchlarning barqaror muvozanati buzildi. Mark Avreliy davridan boshlab Rim mudofaalanuvchi tomon sifatida namoyon bo‘ldi. Markoman urushlari (167 - 180 yy.) kelgusi asrlarda ro‘y bergan varvarlar bosqinining muqaddimasi edi. Varvarlarning bir qismi surib chiqarildi, ikkinchi qismini esa Rim hukumati Dunay daryosi bo‘yidagi erlarda ittifoqchi federatlar sifatida joylashtirishga majbur bo‘ldi. Shunday qilib, varvarlar nafaqat imperiyaga bosqinlar uyushtirishardi, balki uning erlarida o‘rnashib olishardi. III - asrning o‘rtalarida Rim imperiyasi og‘ir ahvolga tushib qoldi. Gotlar Dunay daryosidan o‘tib, Meziya va Frakiyaga bostirib kirishdi. Ular bilan kurashda imperator Detsey (249 - 251 yy.) halok bo‘ldi. Imperator Valerian (253 - 260 yy.) va uning o‘g‘li, hamda otasi bilan birga hukmdorlik qilgan imperator Galen (253 - 268 yy.) davrida gotlar va ularga ittifoqchi bo‘lgan varvar qabilalari Rimning Dunay oldi viloyatlariga qirg‘in keltiradigan bosqinlarini davom ettirardilar. Franklar va allemanlarning qabilaviy ittifoqlari Reyndan Galliyaga o‘z bosqinlarini amalga oshirardilar va Pireneylargacha etib borishardi. Sharqda Sosoniylar davlati hujumga o‘tdi - shoh Shopur 260 yilda Mesopatomiyaga bostirib kirdi. Shimoliy Mesopotamiyadagi Edessa shahri yonidagi hal qiluvchi jangda rimliklar qaqshatgich mag‘lubiyatga uchradilar. Imperator Valerian asirga tushdi. Mesopotamiyani egallash uchun Rim va Eron o‘rtasidagi kurash keyinchalik ham - Rim imperiasining tugashigacha davom etdi; omad esa goh bu tomon, goh u tomonda bo‘ldi. III asr o‘rtalarida Gallien hukmronligi davrida Galliya va Ispaniya (259 y.) Rimdan ajrab chiqdi va Galliya imperiyasini tashkil etishdi (259 - 273 yy.) Palmira ham 262 yilda ajrab chiqdi. Ushbu hududlar faqatgina 272 - 273 yillarda Rimga qayta bo‘ysundirildi. Imperiyaning tiklanishi imperatorlar Diokletian va Konstantin davrida ro‘y berdi. Lekin shunga qaramasdan markazdan qochirma (harakat vaqtida markazdan chetga tomon yo‘nalish, qochish) tendensiyalar kuchayib bordi. Imperator Feodosiyning o‘g‘illari davrida imperiya uzil - kesil ikki qismga bo‘linib ketdi (395 y.). G‘arbiy Rim imperiyasining tarixi quldorchilik munosabatlarining inqirozi va varvarlar qabilalarining bosqini sababli iqtisodiyotning va davlat boshqaruvining jontalashishi bilan bog‘liqdir. Britaniya, Ispaniya, Afrika birin - ketin Galliyaning tarkibiy qismlari varvarlar qo‘l ostiga asta - sekin o‘tdi. G‘arbiy Rim imperiyasi 476 yilda batamom quladi. Vizantiya deb nomlangan Sharqiy Rim imperiyasi yana 1000 yil atrofida umr ko‘rdi.