A. Taniyev innovatsion iqtisodiyot darslik

Tayanch iboralari

Innovatsiyalarning mahsulotga yo‘nalganligi, innovatsion strategiya, innovatsiyalarni yaratishda yangi konseptual
yondashuv, singdiruvchan va imitatsion strategiyalar, hujum innovatsion strategiyasi, qaroqchi strategiya.

Nazorat savollari

1. 
   Innovatsiyalarning mahsulotga yo‘nalganligi mohiyati nimadan iborat?
   
2. 
   Nima uchun innovatsiyalarni yaratishda yangi konseptual yondashuv – bozorga yo‘nalganlik zarur?
   
3. 
   Innovatsiyalarning tijorat muvaffaqiyati (samaradorligi) bog‘liq bo‘lgan asosiy omillarni sanab bering.
   
4. 
   Strategiya mohiyatini ta’riflang.
   
5. 
   Innovatsion strategiyaga bo‘lgan ehtiyoj nima sababdan paydo bo‘ladi?
   
6. 
   Strategiyani ishlab chiqish ketma-ketligini ta’riflang.
   
7. 
   Innovatsion faoliyat uchun innovatsion strategiyaning qaysi turi xosdir?
   
8. 
   Hujum innovatsion strategiyasini qisqacha tavsiflang.
   
9. 
   Singdiruvchan va imitatsion strategiyalar o‘rtasidagi farq nimadan iborat?
   
10. 
    Innovatsion strategiya turlarini turli kombinatsiyalarda qo‘llash mumkinmi?
    

8. MAVZU: INNOVATSION BIZNESDA INSON OMILI

Reja:

1. 
   Innovatsion biznesda inson resurslari samaradorligini belgilovchi omillar.
   
2. 
   Tashkilotdagi innovatsion jarayonning asosiy sub’ektlari.
   
3. 
   Insonning innovatsion salohiyatini amalga oshirish shartlari.
   

1. Innovatsion biznesda inson resurslari samaradorligini belgilovchi omillar

Bugungi kunda innovatsion biznesni shakllantirish va rivojlantirishda inson omilining roli to‘g‘risida fikr bildirmaydigan odamni topish qiyin. Siz investorga daromad va xarajatlarning optimistik prognozi bilan ajoyib biznes-reja taqdim etishingiz, o‘zingizni qoplash davrlarini qayd etishingiz mumkin. Moliyalashtirish to‘g‘risidagi qarorni qabul qilishda hal qiluvchi omillar va raqamlar bo‘lmaydi. Biznes g‘oyasini yaratgan va uni yangi mahsulot, xizmat, texnologiyalarda tatbiq etishga tayyor odamlar ko‘pincha rahmat emas, balki natijani kutadi.
Barcha sharoitlarga qaramay, ishbilarmon odamlar iste’dodli, yetakchilik ambitsiyalari juda qimmat va mehnat bozorida juda kam. Natijada inson kapitalining yuqori mahsuldorligini ta’minlash vazifasi ayniqsa, innovatsion biznes sohasida nihoyatda dolzarb talabga aylandi. Uni hal qilish uchun turli fanlarning: iqtisod, psixologiya, sotsiologiya va boshqalarning hissasi kerak. Ushbu masala bilan shug‘ullanadigan tadqiqotchilar orasida biz T. Butler, J. Voldrup, T. Braun, E. Sheyn M. Belbin kabi chet el mualliflarini hamda G. Xemel, T. Braun, J. Ridderstrale, K. Nordstrom, M. Bauer, T. Amabile, P. Draker, D. Goleman, L. De Brabander va T.Yu. Bazarov, V.I. Maslov, N.M. Lebedeva, E.G. Yasin, E.E. Xramkova, S.R. Yagolkovskiy, G.S. Altshuller, Y.D.Babayeva, Y.D. Krasovskiylarni qayd etish mumkin.
Inson omilidan kelib chiqqan holda innovatsion biznesni shakllantirish va rivojlantirish muammolari nihoyatda ko‘p qirrali. Inson kapitali ishlashi uchun u to‘planib, doimiy ravishda o‘sib borishi va maksimal daromad keltiradigan sharoitlarda ishlashi kerak. Bu nafaqat biznes darajasining, balki mamlakatdagi ishchi kuchining miqdoriy hamda sifat ko‘rsatkichlariga katta ta’sir ko‘rsatadigan mezon va makro darajalarning ham vazifasidir.
Bitta ma’ruzada ushbu muammoning barcha jihatlarini ko‘rib chiqish mumkin emas. Shuning uchun biz faqat insonning innovatsion biznesdagi ishi muvaffaqiyatini belgilovchi asosiy omillarni ajratib ko‘rsatamiz. Faktorlar deganda jarayonning xususiyatlariga va maqsadlarga erishishiga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatadigan kuchlar hamda sub’ektlar yig‘indisi tushuniladi. Tadqiqotimizning mavzusi va maqsadlariga kelsak, uchta asosiy omil (guruh)ni ajratish mumkin.
Birinchi guruh omillariga (birinchi daraja) innovatsion biznesda ishlaydigan shaxsning o‘ziga xos xususiyatlari kiradi. Bular innovatsion tadbirkorlar va ishchilar.
Ikkinchi guruhga (ikkinchi daraja) innovatsion biznes tuzilmasida insonning muhitini tavsiflovchi omillar shuningdek, xodimlarga ta’sir o‘tkazish va boshqarish vositalari kiradi. Bunga quyidagilar kiradi:

1. 
   tashkiliy madaniyat;
   
2. 
   xodimlarga qiymat taklifi;
   
3. 
   kadrlarni boshqarish texnologiyalari.
   

Uchinchi guruhga (uchinchi daraja) tashqi muhit deb ataladigan omillar kiradi. Bular innovatsion biznesni olib borishning infratuzilmaviy tarkibiy qismlari hisoblanadi:

• 
  inson kapitalining oddiy va kengaytirilgan takror ishlab chiqarilishini amalga oshirish;
  
• 
  turli xil iqtisodiy munosabatlar sub’ektlarining o‘zaro munosabatlaridagi huquqiy institutlarini yaratish;
  
• 
  innovatsion biznesni yaratish, yangi mahsulotlar va texnologiyalarni ishlab chiqish, tijoratlashtirish sohasida aholining
  

faolligini oshirishga yordam beradigan innovatsion iqlimni yaratish.
Inson biznesda ishlashga kelganidan ko‘p vaqt o‘tgach, samarali resurs sifatida shakllana boshlaydi. Ishchi kuchining sifat xususiyatlari sog‘liqni saqlash tizimi va ta’lim bilan belgilanadi. Shaxsning turmush tarzi, axloqiy va axloqiy me’yorlari, oilaning madaniy va diniy asoslari, atrof-muhitning boshqa ijtimoiy guruhlarini o‘z ichiga olgan ijtimoiy-madaniy muhit juda katta rol o‘ynaydi.
Atrof muhit omillarining faol ta’siri insonning butun mehnat faoliyati davomida davom etib, uning qadriyatlarini, ijtimoiy, kasbiy, iqtisodiy ehtiyojlarini va ustuvorliklarini shakllantiradi.
Insonga ta’sir qiladigan atrof-muhit omillarining xilma- xilligi juda katta. Shuning uchun biz ulardan faqat insonning innovatsion salohiyatini shakllantirish va amalga oshirishga eng faol ta’sir ko‘rsatadiganlarni qayd etamiz. Bular:

1. 
   ta’lim tizimi;
   
2. 
   sog‘liqni saqlash tizimi;
   
3. 
   ijtimoiy-madaniy muhit;
   
4. 
   davlat innovatsion siyosati;
   
5. 
   ilmiy va texnik omillar;
   
6. 
   mehnat va fuqarolik qonunchiligi;
   
7. 
   mehnat bozori holati va demografik vaziyat.
   

Ro‘yxatdagi omillarni diagramma shaklida namoyish etamiz: (1-rasm)

1.