A. Taniyev innovatsion iqtisodiyot darslik

Xodimlar. Tadbirkorning ayniqsa, kompaniyaning hayot siklining dastlabki bosqichidagi eng muhim vazifalaridan biri bu yollash va jamoani shakllantirishdir. Jamoani shakllantirish va rivojlantirish muammolari biz tomonidan alohida ma’ruzada keyinchalik ko‘rib chiqiladi.
Ushbu bosqichda shuni ta’kidlash kerakki, innovatsion biznesda kadrlar siyosati va uni amalga oshirish texnologiyasini ishlab chiqishda kadrlarning turli toifalarini (guruhlarini) ajratib olish muhimdir.
Ushbu ma’ruza mazmunini hisobga olgan holda, biz xodimlarning ishchilar, xizmatchilar, muhandislar, menejerlar, mutaxassislar bo‘yicha umumiy qabul qilingan statistik tasnifini ko‘rib chiqmaymiz. O‘z ishlarida yangilik (innovatsiya) kabi kompetensiyaning ahamiyatini ajralib turuvchi xususiyat sifatida belgilab, ishchilarning ikki guruhini ajratib ko‘rsatamiz mumin. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, insonning bilim va xulq-atvor darajasida yangi g‘oyalarning paydo bo‘lishi, idrok etilishi va kerak bo‘lganda amalga oshirilishini ta’minlash qobiliyati tushuniladi.
Birinchi guruh innovatsiyaning asosiy vakolati bo‘lgan xodimlarini birlashtiradi. Ushbu guruh xodimlarning ikki toifasini o‘z ichiga oladi. Bular ixtisoslashtirilgan innovatsion bo‘linmalar va jamoalar xodimlari, yangiliklarni tug‘diradigan va kompaniyaning inson innovatsion kapitalini moslashtiradigan odamlardir. Texnologik kompaniyalarga ilmiy-texnik mahsulotlar va yangi texnologiyalarni yaratadigan olimlar, muhandis- dizaynerlar va texnologlar, IT-kompaniyalarga esa yangi dasturiy mahsulotlar ishlab chiqaruvchilar kiradi. Reklama biznesida - yangi reklama mahsulotlari va reklama texnologiyalari yaratuvchilari; Konsalting xizmatlari sohasida – ob’ektlarni tadqiq qilish va tahlil qilishning yangi usullari, o‘rganilayotgan ob’ektlarni kerakli holatga keltirish usullari, kadrlarni rivojlantirish va o‘qitish usullari va boshqalar kiradi. Har bir faoliyat sohasida innovatsion mahsulotlar va xizmatlarning o‘ziga xos ifoda shakllari mavjud.
Birinchi guruhga innovatsiyalarni yaratish jarayonini boshqarishga qodir va innovatsiyalarni g‘oyadan tijorat natijalariga qadar targ‘ib qilishni ta’minlaydigan innovatsion menejerlar kiradi. Innovatsion korporativ madaniyatni yaratish va qo‘llab-quvvatlash ko‘p jihatdan ularga bog‘liqdir. Innovatsion menejerlarning vakolatiga noaniqlik sharoitida qaror qabul qilish, moliyaviy va tadbirkorlik tavakkalchiligi, innovatsion faoliyatni boshqarishda tashkiliy va psixologik qiyinchiliklarni bartaraf etish qobiliyati kiradi.
Ikkinchi guruhga vazifalari innovatsion faoliyatni normal amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadigan xodimlar kiradi. Ushbu xodimlar innovatsion jarayonni tezkor ma’lumot bilan ta’minlaydi, uni rejalashtirish, moliyalashtirish bilan shug‘ullanadi va logistika, marketing, buxgalteriya hisobi va boshqa yordamchi vazifalarni hal qiladi. Innovatsion biznesda ishlash, ushbu ishchilarning shaxsiy va kasbiy xususiyatlariga ma’lum qo‘shimcha talablarni qo‘yadi, ammo ular birinchi guruh xodimlariga nisbatan o‘z faoliyatining samaradorligiga erishish uchun juda muhim emas.
Birinchi guruh xodimlari va innovatsion tadbirkorlar innovatsion biznesning harakatlantiruvchi kuchini (haydovchisi) tashkil etadi. Bu odamlarning ulushi, ayniqsa biznes ko‘lamining o‘sishi bilan unchalik katta bo‘lmasligi mumkin. Y.D. Krasovskiy tashkilotlarning shaxsiy tarkibini innovatorlar, innovatsiyalar tarafdorlari, yangiliklarga ikkilanadigan, neytralistlar, skeptiklar va konservatorlar deb tasniflashni taklif qildi [10]. Xuddi shunday marketologlar (Mur J.A.) iste’molchilarni xarakterlaydi, ular orasida innovatorlar, dastlabki izdoshlar (vizyonerlar), erta ko‘pchilik (pragmatistlar), keyinchalik ko‘pchilik (konservatorlar), inert qism (skeptiklar)ni ajratib turadi. Iste’molchilar umumiy sonining atigi 20% (3% novatorlar va 17% erta o‘zlashtiruvchilar)ni tashkil qiladi[19]. Ma’lumki, yangilikka yo‘naltirilgan odamlar ushbu sifatni turli sohalarda va faoliyat sohalarida namoyon etishadi. Shu sababli kompaniya xodimlari orasida innovatsiya mezoniga ko‘ra maxsus tanlov usullari qo‘llanilmasa, novatorlar soni bir xil deb taxmin qilish mumkin. Ammo bu juda faol manba va Pareto qonuniga binoan (20:80) biznesning rivojlanishiga tubdan ta’sir qilishi mumkin.
Innovatsion tadbirkorlar, innovator-ishlab chiquvchilar va innovatsion menejerlarning odatdagi portretlari(modellari)ni ko‘rib chiqamiz. Ularning o‘ziga xos GIHlari, vakolatlari va jamoaviy rollarini ta’kidlaymiz. Turli tadqiqotlar natijalarini o‘rganish va biznes tuzilmalari vakillari bilan muloqot qilish asosida
shakllangan innovatsion biznesning asosiy vakillari haqidagi tasavvurimiz 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval Innovatsion biznesda asosiy ahamiyatga ega bo‘lgan
odamlarning o‘ziga xos xususiyatlari.

Shaxsiy xususiyatlar	Innovatsion jarayonning sub'ektlari
	Innovatsion tadbirkor	Innovator-ishlab chiquvchi	Innovatsion menejer
1.Eng chuqur hayotiy manfaatlar (GI)	Tashkiliy faoliyat va tadbirkorlik, ijodiy ijod.	Texnologiyalarni qo‘llash, nazariyani rivojlantirish va konseptual fikrlash, ijodiy ijod.	Odamlar va munosabatlarni boshqarish, axborot va til vositalari orqali ta’sir, ijodiy ijod.
2.Qobiliyatlar (kasbiy vazifalar)	Innovatsion biznesni boshlash, innovatsion biznes strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish, noaniqlik, yuqori tavakkalchilik, vaqt bosimi, inqiroz, pozitsiyani rejalashtirish sharoitida faoliyatni amalga oshirish va qaror qabul qilish.	O‘zingizning g‘oyalaringiz va takliflaringizni oldindan aytib bo‘lmaydigan va muvozanatsizlik, keskinlikning kuchayishi, rivojlanishi va himoyasi sharoitida ishlang.	Innovatsion loyihani boshlash, vaqtning noaniqligi va resurslarning bosimi va yuqori tavakkalchilik sharoitida boshqaruv muammolarini hal qilish, ijodiy samarali muhit yaratish va saqlash.
3. Shaxsiy xususiyatlar (vakolat)	Innovatsiya, loyihaning xayoliyligi, noaniqlik holatidagi hal qiluvchi, aloqa, yetakchilik, avtonomiya, rivojlanishga yo‘naltirilganlik,	Innovatsiyalar, munozaralar, ziddiyatlar, avtonomiyalar, maqsadga muvofiqlik, stressga chidamlilik, bog‘liq bo‘lgan bilim sohalaridagi	Tashabbuskorlik, maqsadga muvofiqlik, stressga chidamlilik, odamlar bilan munosabatlarda ijobiylik, tashkilotchilik qobiliyatlari,

	maqsadga muvofiqlik, tashabbuskorlik, stressga chidamlilik kuchli shaxs	jarayonlarni tushunish qobiliyati (T shaklidagi shaxsiyat), andozalar bosimidan xoli (lateral fikrlash) muammolarni hal qilishda turli xil yondashuvlarni izlash qobiliyati.	ishonch, xulq- atvorda faollik,
4. Jamoa rollari	Dvigatel, koordinator, baholovchi, resurslarni o‘rganuvchi.	Fikrlar generatori, dvigatel, mutaxassis.	Koordinator, resurslarni o‘rganuvchi, jamoatchi, baholovchi, dvigatel.

Nima uchun bu odamlarning xususiyatlarini aniqlash kerak? Javob, bizningcha bunday ma’lumotsiz tashkiliy madaniyatni shakllantirish, kompaniyani rivojlantirishning yetarli darajada innovatsion strategiyasi, kadrlar strategiyasi va texnologiyalarini ishlab chiqish va amalga oshirish, xodimlar uchun raqobatbardosh qiymat taklif parametrlarini aniqlash va boshqalar. Boshqaruv vazifalarini samarali hal etish mumkin emas. Umuman olganda ular rivojlanish va namoyon bo‘lish uchun ichki biznes muhitining qulayligini tavsiflaydi. Inson kapitalining innovatsion salohiyati. Ushbu faoliyat yo‘nalishlarini innovatsion biznesda inson resurslari samaradorligini belgilovchi omillarning ikkinchi darajasiga murojaat qilamiz (1-rasmga qarang).

3.