A. Taniyev innovatsion iqtisodiyot darslik

Tayanch iboralar:

Innovatsiya, mahsulot innovatsiyasi, jarayon innovatsiyasi, davriy innovatsiya, buzuvchi innovatsiya, innovatsion rivojlanish strategiyalari

Nazorat savollari:

1. 
   Innovatsiya atamasiga ta’rif bering.
   
2. 
   J. Shumpeter tomonidan aniqlangan “beshta odatiy o‘zgarish”ni aniqlang va izohlab bering.
   
3. 
   Mahsulot innovatsiyasi va jarayon innovatsiyasi o‘rtasidagi farq nimada?
   
4. 
   Innovatsiyalarni belgilaydigan asosiy xususiyatlarni shakllantirish haqida ma’lumot bering.
   
5. 
   Yangiliklardan innovatsiyalarga o‘tishdagi innovatsion jarayonning asosiy bosqichlarini aniqlang.
   
6. 
   J. Shumpeter tomonidan aniqlangan ikki turdagi tadbirkorlar haqida ma’lumot bering. Ularning farqlari qanday?
   
7. 
   Innovatsiyalarning asosiy tasniflarini keltiring.
   
8. 
   Davriy innovatsiyalarning mohiyati nimada? Misollar keltiring.
   
9. 
   Buzuvchi innovatsiyalarning asosiy xususiyatlari. Buzilgan bozorlarga misollar keltiring.
   
10. 
    Oltita texnologik buyurtmani aniqlang. Bugungi kunda O‘zbekiston iqtisodiyoti qanday texnologik tartibda?
    

2. MAVZU: INNOVATSION JARAYONLARNING MODELLARI

Reja:

1. 
   Innovatsion jarayonning mohiyati va shakllari.
   
2. 
   Innovatsion jarayonning modellari.
   
3. 
   Innovatsion jarayonlar va zamonaviy biznes modellari.
   

1. Innovatsion jarayonning mohiyati va shakllari

Innovatsion jarayon - ilmiy bilimlarni (g‘oyani) innovatsiyaga (yakuniy mahsulotga) aylantirish va uni keyinchalik tarqatish (diffuziya) jarayonidir. Innovatsion jarayon har doim ikkita majburiy bosqichni (bosqichlarni) o‘z ichiga oladi:

1. 
   bosqich. Ishlab chiqarishga tayyor bo‘lgan yangi mahsulotni (namunani, prototipni) yaratish jarayoni.
   
2. 
   bosqich. Rivojlanish, ishlab chiqarish va amalga oshirish jarayoni (tarqatish, diffuziya), natijada yaratilgan mahsulot innovatsiyaga aylanadi, ya’ni bozor talab qiladigan yangilik (1- rasm).
   

1-bosqich. Yangi mahsulot
(prototip) yaratish jarayoni.


2-bosqich. Yangi mahsulotni tijoratlashtirish
(ishlab chiqarish va tarqatish) jarayoni.

1. 
   shakl. Innovatsion jarayonning bosqichlari
   

Birinchi bosqich asosan ilmiy izlanishlar, tajriba- konstruktorlik ishlari, tajriba ishlab chiqarishni tashkil etishning

ketma-ket bosqichlarini o‘z ichiga oladi. Birinchi bosqichda yangilikning foydali ta’siri hali amalga oshirilmagan, ammo bunday amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda. Tijorat ishlab chiqarish va innovatsiyalar tarqalishining ikkinchi bosqichida ijtimoiy foydali ta’sir hamda yangilik ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida qayta taqsimlanadi.
Innovatsion jarayonning uchta shakli mavjud:

1. 
   oddiy tashkilot ichi (tabiiy);
   
2. 
   oddiy tashkilotlararo (tovar);
   
3. 
   kengaytirilgan.
   

Oddiy innovatsion jarayon bir xil tashkilot ichida yangilik yaratish va undan foydalanishni o‘z ichiga oladi. Mazkur holatda yangilik to‘g‘ridan-to‘g‘ri mahsulot shaklini olmaydi.
Oddiy tashkilotlararo innovatsion jarayonda innovatsiyalar oldi-sotdi predmeti sifatida ishlaydi. Innovatsiya jarayonining ushbu shakli yangilik yaratuvchisi va ishlab chiqaruvchisi funksiyasini uning iste’molchi funksiyasidan ajratilishini anglatadi. Mazkur holat qachonki, ishlab chiqaruvchi tadqiqot institutidan patent sotib olgan taqdirdagina yuz beradi.
Kengaytirilgan innovatsion jarayon (diffuziya) ilg’or ishlab chiqaruvchining monopoliyasini buzgan holatda tobora ko‘proq yangi ishlab chiqaruvchilar paydo bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Shu bilan birgalikda ishlab chiqarilayotgan mahsulotning iste’mol xususiyatlarini yaxshilash uchun raqobat orqali o‘z hissasini qo‘shadi.
Diffuziya - bu allaqachon o‘zlashtirilgan va yangi sharoitlarda yoki oldin qo‘llaniladigan yangilikning tarqalishi.
J.Shumpeterning innovatsiya nazariyasiga ko‘ra, innovatsiyalarning diffuziyasi - ko‘proq foyda kutib, innovatordan keyin yangiliklarni kiritadigan taqlidchilar sonining kümülatif ko‘payish jarayonidir. J.Shumpeter super-daromad kutishni innovatsiyalar qabul qilishning asosiy harakatlantiruvchi kuchi deb hisoblaydi. Innovatorlar va taqlid qiluvchilar innovatsion jarayonning asosiy sub’ektlari hisoblanadi (2-rasm):
Innovatorlar - taqlid qiluvchilar. Innovatsiya ustasini yarating va yangilikni amalga oshiring

2. 
   shakl. Innovatsion jarayonning sub’ektlari.
   

Innovatorlar - ilmiy va texnik bilimlar generatori, yangilik yaratuvchilari, individual ixtirochilar, tadqiqot tashkilotlari bo‘lishi mumkin. Ular ixtirolardan foydalanganlik uchun daromadning bir qismini olishadi.

Dastlabki qabul qiluvchilar - bu iloji boricha tezroq bozorga surish orqali qo‘shimcha foyda olishga intiladigan erta o‘zlashtiruvchilar. Ular “dastlabki qabul qiluvchilar” tashkilotlar deb nomlanadi.
Dastlabki ko‘pchilik - bu ishlab chiqarishda innovatsiyalarni boshlab bergan va ularga qo‘shimcha foyda keltiradigan kompaniyalardir.
Laggards - yangiliklardan orqada qolayotgan kompaniyalar bo‘lib, allaqachon eskirgan yangi mahsulotlarning chiqarilishiga yordam beradi [1].

2.