А. Т. Гофуров, Ж. Толипова, С. С

Гигаеник таълим-тарбвя
ўкувчиларнинг согоикларини сақлаш ва
мустаҳкамлаш шарт-шароитлари ва уларни вужудга келтириш ҳақидага
билимларга асосланади. Биологияни ўқитишда гигиеник тарбия асосий
ўринни эгаллайди ва мавзу мазмунига боғлиқ ҳолда амалга оширилади.
Масалаи, ботаникани ўрганишда ўсимликларнинг инсон саломатлигига
кўрсатядиган ижобий таъсири, уларнинг атроф-мухдтнинг муссафолигани
саклавдпаги р
О
ди ёритияади. Бактериялар бўлими ўргажшганда,
бактерияларнинг хилма-хиллига, хаётий фаолияти, табиатдагя ва инсон
ҳаётидаги аҳамиятини ўрганиш билан бир қаторда, паразит бактериялар, улар
120
томонндан келтириб чиқариладиган касалликлар, мазкур касалликларни
юктирмаслик чора-тадбирлари ҳақида маълумот берилади.
Зоалогияни ўқитишда ҳайвонот оламининг хилма-хиллиги, табиат ва
инсон хаётидаги аҳамиятини қайд этйш билан бирга, паразит тарзда ҳаёт
кечирувчи ҳайвонлар, уларнинг ривожланиш цикли, оралик хўжайинлари,
касаллик ташувчи организмлар, кеяиб чиқадиган касалликлар, уларни
юқтирмаслик йўллари ҳақида маълумот берилади.
Одам ва унинг саломатлиги ўқув фанида ўкувчиларнинг ўз саломатлик-
ларини асраш, шахсий гагаена бўйича билимлари ривожлантирилади, ҳар бир
органлар ситемасини ўрганиш даврида органлар системасининг ишига
жисмоний тарбия ва спортнинг ижобий таъсири, касашшкларнинг келиб
чиқиш сабаблари ва уларнинг олдини олиш ва бартараф этиш йўллари ҳақида
илмий тушунчалар берилади,
Меҳнат тарбияси.
Баркамол шахсни камолга етказишда меҳнат
тарбияси муҳим роль ўйнайди.
Шу сабабли ҳам узлуксиз таълим тизими олдига қўйилган муҳим
вазифа, фан ва техниканинг ҳозирги босқичидаги ривожи, давлат ва жамият
эҳтиёжлари, ўқувчиларнинг қизиқишлари, қобилиятларига мувофиқ ҳолда
касб танлашга йўллаш, уларда меҳнат ва ўкув меҳнати кўникмаларини
шакллантиришга эътибор қаратиш зарурлиги кўрсатилган. Меҳнат тарбияси
ўқитишнинг назария ва амалиётнинг узвий боғликдига принципини амалга
ошириш, ўқувчияарда меҳнат фаолиятига нисбатан ижобий мотивлар, меҳнат
воситалари ва куролларига нисбатан эҳтиёткорона муносабатни
шакллантириш, ўкувчилар ўртасида ўзаро ҳамкорликни вужудга келтиришга
замин тайёрлайди.
Ўкув дастуридан ўрин олган мавзулар бўйича лаборатория ва амалий
машғулотларни ўтказиш жараёнида ўкувчиларда микроскоп билан ишлаш,
микропрепаратлар, мажмуалар тайёрлаш, дарслик, кўргазма воситалари ва
тарқатма материаллари устида мустақил ишлаш каби ўқув меҳнати
кўникмалари шакллантирилади. Бу кўникмалар келгусида ўқувчиларнинг
танлайдиган касби бўйича меҳнат кўникмаларига айланиши мумкин.
Биологияни ўқитишда ўрганилаётган мавзу мазмунига боғлиқ ҳолда
ўқувчиларда меҳнат маданияти кўникмаларини, жумладан, кўргазмали
жиҳозлар, лаборатория ва амалий машғулотларда фойдаланиладиган ўқув
жихозлари ва асбоблари билан ишлаш, иш столи, биология дарслиги,
дафтарини тоза ва озода саклаш, ўқув топшириклари ва уй вазифаларини ўз
вақтида ва.талаб даражасида бажаришга эътиборни каратиш лозим.
Биологияни ўқитишда ўқувчиларни касбга йўллаш, меҳнат тарбиясини
маага оширишга имкон берадиган билим ва кўникмаларни куйидаги
гурухларга ажратиш мумкин:
•
Қишлоқ хўжалик, микробиология, табиатни муҳофаза қилиш, инсон
меҳнати фаолиятининг илмий-назарий асослари;
ҳай"
1 чик
.ариш меҳнати самарадорлиги, ўсимликлар ва
вонларнинг маҳсулдорлигани оширишни таъминловчи техника ва
технологаяларнинг асослари билан таништириш;
121

---

3. Биологик қонуниятлар ва умумий кўникмалардан аматай фаолият ва
турмушда фойдаланиш асослари билан таништириш.
Ўқувчиларни меҳнат фаолиятига тайёрлашда қишлоқ хўжалиги
меҳнати кўникмалари муҳим аҳамиятга эга. Улар жумласига тупроққа ишдов
бериш, ўғитлаш, ўсимликларни суғориш, уругни экишга тайёрлаш, экиш,
ўсимликларни парвариш кияиш, ҳосилни йиғиш ва сақлаш, шуиингдек,
қишлоқ хўжалиги ҳайвонларини боқиш, зараркунандаларига қарши кураш,
меҳнат қуроллари билан ишлаш кабиларни киритиш мумкин.
Меҳнат тарбиясини амалга оширишда ўқитувчи ўқувчиларни меҳнат
фаолиятига психологик жиҳатдан тайёрлаш, меҳнат маданиятини
такомиллаштириш, шунингдек, ўкувчиларнинг ўзлаштирган назарий
билимларидан фойдаланган ҳодда аклий ва жисмоний меҳнатни тўври ташкач
этиш кўникмаларини таркиб топтиришга эътиборни қаратиши лозим, Меҳнат
тарбиясининг асосий вазифаларидан бири баркамол шахснинг асосий
фазилатлари бўлган меҳнатсеварликни ривожлантириш саналади. Бу жараёнда
ўқувчиларнинг маънавий-ахлоқий, аклий, ҳиссий-иродавий, руҳий, жисмоний
жиҳатдан уйғун ривожаанишини амалга ошириш мақсадида халкимизнинг бой
маънавий дурдоналари бўлган ҳадислар, ҳикматли хикоялар, мақоллардан
фойдаланиш тавеия этилади.