А. Т. Гофуров, Ж. Толипова, С. С

 ва тирик табиат бурчагадаги
дарсдан
 ташқари ишлар.
94
Ишлар кўпинча кеч кузда, қишда ва эрта баҳорда бажарилади. Асосан
улар ботаникани ўклтишда кўлланилади.
Ботаиикадан дарсдан ташқари ишларни дастурнинг барча мавзуси буйича
бериш мумкин. Масалан "Уруғ" мавзуси бўйича дарсдан ташқари ўқувчилар
уругаинг бўртишини кузатадилар, унинг унувчанлик фоизини аншумйдилар.
Гулли ўсимликдар биологик хусусиятларини кузатадилар.
Зоологаядан дарсдан ташкари ишларда ўкувчилар тирик табиат бурчагида
содда ҳайвонларни кўпайтириб, уларни микроскопда ўрганадилар. Ҳалқали
чувалчангларни ўрганишда уларнинг тупроқ ҳосил қилишдаги харакатини,
таъсирланишини кузатадилар. Айрим ҳашаротлар ғумбагининг метаморфозини
ўрганишлари мумкин.
Одам ва унинг саломатлига бўйича тирик табиат бурчагида ўтказилаётган ,
дарсдан ташқари ишлар унча хилма-хил эмас, улар асосан уч хил бўлади: 1)
хайвонларда шартли рефлекс ҳосил қилиш экологик ва физиологик
тажрибалар қўйиш; 2) эргограф, тонометр, спирометр билан ишлаш; 3)
микроскоп билаи ишлаш.
Оддий медицина кўникмалари суяк сингавда, қон кетганда биринчи ёрдам
кўрсатиш, сунъий нафас олиш кабилар ҳам дарсдан ташқари вақтда ўқитувчи
раҳбарлигида олиб борилади.
Умумий биологиядан тирик бурчақда ўқувчиларга ботаника ва зоология
сбъектлари билан ишлаш учун топшириқ бериш мумкин. Бундан мақсад
дарсларда ўрганилаётган органик дунё қонуниятларини кузатишдаи иборатдир.
Агар баъзи ўқтувчилар тирик бурчакда ҳар хил ўсимликларга турли экологик
омшшарнинг таъсирини ўрганиш бўйича тажриба қилсалар, бошқалари шу
мавзуда хайвонлар билан тажриба ўтказадалар. Масалан, ўсимликнинг
ўсишига қуёш нури ва сунъий ёрукдигининг таъсири ёки 1шхолнинг ўсиши ва
ривожланишига қуёш нури ва ҳароратнинг таъсири, ирсият ҳақида аниқ
тушунчага эга бўлиш учун хайвонлардан дрозофила, аквариум балиғи гуппи
устида чатиштириш бўйича тажрибалар кўядилар. Айникса вегетатив
кўпайиш, организмяарнинг мослашганлигани, сунъий биоценозлар яратиш,
кун узунлигани, ўсимлик ва ҳашаротлар {умбагининг ривожланишини
ўрганишга оид тажрибалар қўйиш ниҳоятда қизикарлидир. Битта тажрибадан
бир неча мавзуларни ўрганишда уларга монанд ҳолда фойдаланиш мумкин.
Энг асосийси ўкувчиларнинг дарсдан ташқари ишларидан дарсларда
педагогак мақсадда тўла фойдаланишдан, яъни пухта ўйланган тарзда тескари
боғланишларни амалга оширишдан иборатдир.