A samatov, I. B. Rustamova

Shartnomalar erkin tuziladi, shartnomaning majburiy tarzda tuzilishi qonunchilik hujjatlariga asc^Aan taqiqianadi va jinoyat hisoblanadi

Shartnomalarning tarkibi ha^Al u kirish

J

shartnoma ma/muni

tomonlarning huquq va majburiyatlari tomonlarning javobgarligi qo'shimcha shartlari

2. 
   Shartnomaviy munosabatlarni amalga oshirishning asoslari
   

Shartnomaviy munosabatlarni tashkil etishda har bir tizimning samarali 7.1-rasm. Qishloq xo'jaligida shartnomalarning tarkibi. ishlashini tashkil etish butun texnologik jarayonni samarali ishlashiga olib keladi.

Qishloq xo‘jalik korxonalarining faoliyatida shartnoma munosabatlari muhim o‘rin egallab, ular asbob-uskunalar, texnika, yoqilg'i- moylash materiallari, o‘g‘it, qurilish materiallari va boshqa moddiy- texnik vositalarga ega bo‘lish, qishloq xo'jalik mahsulotlarini yetkazib berish, xo‘jaliklararo hamkorlik, yerdan foydalanish va yer ijarasi, sarmoya sarflash jarayoni, qishloq xo'jaligi korxonalarining jamg'arma bozorida qatnashuvi, sug'urta, mahsulot tashish va boshqa xo'jalik faoliyatlarini qamrab oladi.

Mulkchilikning o'zgarishi turli xilda vujudga kelgan korxonaning faoliyat ko'rsatishidagi mustaqilligi, rivojlanish dasturlarini o'zlari ishlab chiqganliklari, tuzilgan shartnomalar bo'yicha faqat o'zlari javobgarligi bundan buyon tobora chuqurlashib boradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir munosabat shartnoma asosida amalga oshiriladi va qonun ustuvorligi hukmronlik qiladi.

Majburiyat — fuqarolik huquqiy munosabati bo'lib, unga asosan bir shaxs (qarzdor) boshqa shaxs (kreditor) foydasiga muayyan harakatni amalga oshirishga, chunonchi: mol-mulkni topshirish, ishni bajarish, xizmatlar ko'rsatish, pul to'lash va hokazo yoki muayyan harakatdan o'zini saqlashga majbur bo'ladi, kreditor esa qarzdordan o'zining majburiyatlarini bajarishni talab qilish huquqiga ega bo'ladi.

Majburiyatlar quyidagi:

• 
  shartnomadan;
  
• 
  ziyon yetkazish natijasidan;
  
• 
  qonun hujjatlarida belgilangan boshqa asoslardan kelib chiqadi.
  

Xo'jalik shartnomasi shartnoma shartlariga hamda qonun hujjat- larining talablariga muvofiq ravishda, bunday shartlar va talablar bo'lmagan hollarda esa ish muomalasi odatlariga muvofiq bajarilishi lozim.

Xo'jalik shartnomasining bajarilishi garov, qarzdoming mol-mulkini ushlab qolish, kafillik, kafolat hamda qonun hujjatlari yoki shartnomada nazarda tutilgan boshqacha usullar bilan ta’minlanishi mumkin.

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1998-yil 29-avgustdagi 12- sessiyasida qabul qilingan va 1998-yil 1-noyabrdan kuchga kiritilgan «Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to'g'risida»gi qonunni qabul qilishi esa barcha shartnomaviy munosabatlarning huquqiy asosini, me’yorini, maqsadini, vazifasini, huquq va burchlarini o‘zida mujassamlashtirdi.

Respublika Prezidenti, Vazirlar Mahkamasi, Adliya vazirligi va boshqa huquqni himoya qiluvchi organlar, viloyat hokimlari shartnomaviy mas’uliyatga doir juda katta ishlarni amalga oshirmoqdalar.

Fuqarolik kodeksida ikki yoki bir necha shaxsning fuqarolik huquqlari va burchlarini vujudga keltirish, o‘zgartirish yoki bekor qilish haqidagi kelishuvlari shartnoma deb ko'rsatilgan. U ikki va ko‘p tomonlama o'zaro kelishuv bitimlari shaklida vujudga keladi.

Qonun bo'yicha shartnomaning maqsadi xo'jalik yurituvchi subyektlar o'rtasida xo'jalik shartnomalarini tuzish, bajarish, o'zgarti- rish va bekor qilish vaqtida yuzaga keladigan barcha huquqiy muno- sabatlami tartibga solishdir.

Shartnomalami tuzishning huquqiy asoslari, xo'jalik yurituvchi subyektlarning huquqlari va majburiyatlarining nimadan iborat ekanligi mahalliy davlat hokimiyati organlarining va davlat boshqaruv organla- rining shartnomaviy munosabatlardagi vakolatlarini o'zida mujas- samlashtiradi.

3. 
   Qishloq xo'jalik korxonalari tomonidan tuziladigan shartnomalar
   

Erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida barcha turdagi tadbirkorlik subyektlari o'z maqsadlariga o'zaro turli xildagi munosabatlarni amalga oshirish orqali erishadilar. Chunki bu erkin, raqobatli bozor iqtisodining asosiy shartlaridan biridir.

Bu munosabatlar koiamiga ko'ra:

• 
  davlatlararo;
  

—davlat bilan korxona, tashkilot, fuqarolar o'rtasida;

• 
  korxonalar, tashkilotlararo;
  
• 
  korxona, tashkilotlar bilan ishchilar o'rtasida, nihoyat, fuqarolar o'rtasida amalga oshiriladi.
  

Demak, bu munosabatlar ikki yoki bir necha tomonlar o'rtasida amalga oshiriladi. Odatda, bu munosabatlar og'zaki yoki yozma shakldagi kelishuvlar asosida amalga oshiriladi. Ulaming iqtisodiyotdagi ahamiyati beqiyosdir. Jumladan, tomonlar og'zaki kelishuvlarga asoslangan holda turli xildagi masalalami tezkorlik bilan hal etilishini ta’minlab beradilar. Bu so‘zsiz iqtisodiyotga ta’sir etadi. Lekin og'zaki kelishuvlar yuridik kuchga, huquqga ega emas. Shuning uchun bozor subyektlari barcha munosabatlarni yozma ravishda, hujjatlashtirilgan holda amalga oshirishi maqsadga muvofiqdir. Buning uchun tomonlar kelishilgan holda shartnomalar tuzadilar (7.2, 7.3- rasmlar).

*/;)ъ »»**г ф 1мш

1. Davlat 3. Moddiy



4. Xizmat ko'rsatish shartnomasi
ehtiyojiga ¹ resurslar

mahsulot Kontraktatsiva yetkazish xarid qilish ■ shartnomasi %shartnomasi **



■