А. С. К а р и м о в, М. М. М и р а й д а р о в, F. Р. Ш о ё к у б о в

14.3. С А Н О А Т К О Р Х О Н А Л А Р И Н И Н Г Э Л Е К Т Р Т А Ъ М И Н О Т И
Саноат корхонал ари электр энергияни, одатда, энергосис- 
т ем а я а н ёки узидаги э ле кт р станцияларидан олади. Бун да
корхонанинг электр станциялари >;ам энергосистема билан би- 
риктирилган булади. Иирик саноат ко рхонас ининг энергосис- 
т емадан электр энергия билан таъминланиш схе маларидан 
бири 14 . 8 -расмда курсатилган. Юк оэ и кучланиш (220 кВ) ли 
э не ргия энергосиС
1
емадан :х;аво линияси ёки ка бе ль оркали 
ю к о р и кучланиш (220 кВ) ли таксимлаш 
курилмаси 
(ТК) га 
к е ла ди . Электр энергия таксимлаш курилмасидан ажратгич 
А 
ва у з г и ч
У
л а р
оркали трансформатор 
7\
ва 
Т.,
з^амда ажрат- 
к и ч ва 
узгичлар оркали юкори кучланиш ( 6 — 10 кВ) ли т а к ­
симлаш курилмаси Тг^2 га келади. Трансформаторлар 
1\
ва 7 2 
220 кВ 
ни 6 — 10 кВ гача пасяйтирэди. Т1\2 дан 6 — 10 кВ ли 
ю к о р и
кучланишли энергия пасайтирувчи подстанциялар ТП1,
ТГ
14 ва 
ТКЗ 
о р к а л и 
ТП2, ТПЗ ларга ^а м да юкори ку чл ан иш -
ли двигатель 
Д
ва э ле ктр печлари ЭП га ке ла ди. Уларга таъ- 
м и н л о в ч и
линиялар а ж ратг ичл ар ва узг ичлар о рка ли уланади.
Пасайтирувчи трансформаторли подстанциялар (ТП1 — ТП4)
б-— 10 кВ кучланишни 0,4 кВ к уч л ан ишг а айлантиради ва так- 
симловчи курилмалар (ТК4 — ТК7) гя звтоматлар (АВ) оркали 
уланади. Саклагичлар {С 1 ва С2) ГП1 ва 
ГПЗ ларни 
киска 
т у та ш у в токидан ^имоя цилади.
35*
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

220 ка
14.8- раем.
Трансформаторли п о дс т а н ц и я ла рд а к у й и д а г и коммутация® 
ловчи аппаратла р ишлатилади,
Ю ц о р и к у ч л а н и ш л и
у з г и ч
замжирни иш т о ки га
у л а ш ва у з иш у ч у н д а м д а унн кис^а т у т а ш у в токи да 
в а
уча 
ю к л ан и шд а узиш у ч у н х и з м а т к и ла ди RH с у н д и р - в ч и к у р и л-
ма, к о нт ак т системами, т ок у т к а з у ^ ч и цисмлар, к о р п у с , и з о л я -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ц и я л о в ч и к о н с т р у к ци я ва ^ а р а к ат г а к е л ти р у в ч и м ех ан и з м у з -
гичнинг асосий э ле ме нт ла ри ^исобланади. К о н с т р у к ц и я м ва 
ё й сун д и ри ш у с у л и г а к у р а у з г и ч л а р к а т г а х а ж м д а г и мойли, 
кичик х а ж м д а г и мойли. х;аволи, эле к т рома г нит ли, э л е га з ли , а в -
т о г а зл и , в а к у у м л и х и л л а р га булинади. К а г г а ^ а ж м д а г и мойли 
у з г и ч л а р д а г и мой ёйни с унд и риш ва т ок у т к а з у в ч и киемларни 
из о ля ция ла ш у ч у н хиз ма т килади. Кам мойли у з г и ч л а р д а г и мой, 
асосан, ёйни сундириш у ч у н ишлатилиб, а ж р а т и л г а н к о н т ак тл а р 
ор ас ид а кисман из оляция ловчи м у ^и т бу л иб ^ а м х и з м а т килади.
^ а в о л и у з г и ч л а р д а ёй сикилган *а в о билан с у н д и ри ла ди , б у н д а
ток у т к а з у в ч и к и смлар чинни билан и з о л яц и я л а н а д и . Э л е к т ­
ромагнитли у з г и ч л а р д а ёй магнит м а йд о н и билан с у н д и р и л а ­
д и .
А ж р а т к и ч т ок с и з з ан жирларни к у чл а н и ш остида у л а ш
в а у зиш у ч у н .\амда юкори к у ч л а ни ш л и з а н ж и р л а р д а я к к о л
к у р и н а д и г а н уз илиш >;осил килиш у ч у н х и з м а т ки ла д и . А ж -
р ат к ич ла р ёй сунди риш к у р и л м а л а р и г а эг а эмас. Шун инг у ч у н
а ж р а т к и ч ё р д а м и д а токли з ан жирни у з иш ва н а г р у з к а л и зан- 
жи рми у л а ш м у м к и н эмас. А ж р а т к и ч н и у з иш д а н олдин зан- 
ж и р у зг ич ё р д а м и д а у з ил г а н булиши к е р а к .
Са к л аг ич э л е кт р з а н ж и р л а ки с к а т у т а ш у в ёки у т а юк ла -
ниш б у л г а н и д а у н и а в т о ма т и к рави шда бир марта узиш у ч у н
х и з м а т к и лу в чи а пп а р ат д и р . З а нж и р н и н г с а к ла ги ч оркали у з и -
лиши э рувчан к у й м а (сим) нинг эриши туфайли а м а л г а оша- 
д и. М а з к у р э ру в ч ан к у й м а узи ^ им оя л ан а ё т га н з а н жи р ни н г 
к и с к а т у т а ш у в ёки у т а юкланиш токи у т г а н д а цизиб, эрийди. 
З а н ж и р у з и л г а нд а н с у н г с а к л а г и ч д а г и э ру в ч ан к у й м а а л м а ш -
тирилиши лозим
А в т о м а т нормал иш р е ж и м л а р и д а з анжирни ма нб аг а 
у л а ш ва у з иш ^ а м д а нормал б у л м а г а н р е ж и м д а
ишлаётган 
э л е к т р з анжирини а в т о м ат и к у з у в ч и паст к у ч л а ни ш л и э л е к т ­
р ом аг ни т аппаратдир. А вт о ма т л а р бир, икки ва уч к у т бл и б у ­
ла ди. Ав т о ма т л ар нинг т у р л и хиллари булиб, у л а р 160—5 ь 0 0 А
т о к л а р г а ва к у чл а ни ши у з г а р у в ч а н т о к д а 660 В г а ч а, у з г а р ­
м а с т о кд а 440 В г а ч а м у л ж а л л а б ишлаб чика рилад и.
Бош пасайтирувчи подста нция (БПП) саноат кор хо на ла р и 
я к и н и г а к у ри л а д и . Унинг Т1 ва Т2 трансформаторлари 3200; 
5 6 0 0 ; 7 500 ва 10000 к В А к у ^ в а т г а эга б ул и ши м у м к и н . Ула р 
220 кВ ку чл ан и шн и 6 — 10 кВ к у ч л а н и ш г а ту ши р иб беради.
У м у м а н , БПП трансформаторларининг бирламчи ч у л г а м л а р и
35, НО, 220, 330, 500 ва 750 кВ к у ч л а н и ш л а р г а м у л ж а л л а н ­
га н булиши м у м к и н . Ула рн инг и к ки л ам чи ч у л г а м л а р и эса 6 —
— 10 к В, б а ъ з а н 35 к В га м у л ж а л л а н а д и .
П ас а й т и ру в чи трансформаторли подста нция ( Т П 1 — ТП4) 
лар цехларнин г н а г р у з к а энг к у п б у л г а н ж о йла р иг а ж о й л аш - 
т ир ил ад и . Ула рн инг к у в в а т и 180, 320, 560, 750 ва 1000 к ВА 
б ул иши
мумкин. 
Б у ки йматла р ц е х н и н г к а б у л к и л у в ч и к у в в а *
т и г а караб т ан л ан а ди . Ка тт а к у в в а т л и 1П ла р да, о д а т д а , ик- 
к и та
трансформатор 
бу л ад и . Х у д д и ш ун д а й , биринчи тоифада-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ги и с т е ъ мол чи л ар га д а м ик ки т а трансформатор у р н а г и л а д и ва 
б о ш к а таъминловчи линия (ма с ала н , ТГ12) билан р е з ер вла н а-
д и.
0, 4 кВ к учла нишли т а к еимлов чи к у р и л м а л а р (TF(4 — ТК|7) 
га цехларнин г э л е к т р э н е р ги я истеъмолчилари у ла на д и .
Саноат к о р х о н а л а р и д а г и э ле к т р истеъ молчиларининг тои- 
фаси, к а б у л к и ла д и г ан к у в в а т и ва це хла рнин г ж о й л а ш и ш и г а
к у р а бир нечта т а ъ м ин л аш с х е м а л а р и м а в ж у д .
1 4 . 9 - р а с м д а ,
ммсол т а р и к а с и д а цех ТП ларининг р ад и а л т аъмин ла ш с х е м а -
си к е лтирилг ан. Б у с х е м а д а д а р бир ТП уз ин инг м у с т а к ил
т а ъм ин ла ш линиясига э г а . Ра д иа л с х е м а ишлатиш у ч у н к у л а й
з а с о д д а х а м д а э л е к т р таъминотининг юкори ишончлилигини 
т а ъм ин ла й ди . Унинг ка мч ил иг и нисбатан к у п р о к аппаратлар 
ва таъмин лаш симларини талаб килишидир. 14.10- р а с м да эса 
ц ех ТП ларининг ма г ис т ра л таъмин лаш с х е ма с и к у р с а ти л г а н .
Б у н д а битта таъмин ла ш л иниясига бир нечта ТП ла р у л а н а ­
ди Ма гист ра л с х е м а ишлатиш у ч у н м у р а к к а б ва н о к у л ай
х а м д а ишончлилиги паст рок, лекин к а м р о к апп а р ат ла р ва чаъ- 
минлаш симларини талаб ки ла д и . Купинча дар и к к а л а с х е м а -
нинг к о м би н а ц и я л ар ид а н дам фойдаланилади. Ахолиси зич 
ж о й л а ш г а н е р л а р да асосан м а г ис т р а л с х е м а ку лл ан и л иб , битта 
л ип и я г а 15 гача ТП лар у л а н а д и в а у л а р ёритиш н а г р у з к а л а -
рини энергия билан т а ъ м ин ла й ди .
М а м л а к а т и м и з д а ишлаб ч и к а р и л г а н э л е к т р энерг иянин г
8 0 % дан ку прогини 1000 В г ач а к у ч л а н н ш д а г и ис т е ъ молчи-
л ар к а б у л ки ла д и . Б у н д а й и с т е ъ м ол чи л ар га з а в о д ва фабри- 
к а л а р д а г и э ле к т р д в и г а те л ла р и,
э лектролиз 
ванналари,
э ле к т р
печлари, э ле кт р к а в ш а р л а ш аппа- 
ратлари, к он в ей е р , к у т а рма - тр ан с - 
порт воситалари ва бошк а к у р и л ­
малар к ира ди.
Ис т е ъ м олч ил ар - 
нинг к а тт а ги на киемини ёритиш 
лампалари т а шк и л килади.
О д а тд а цехларнинг т е х н о л о ­
г ик ва ёритиш н а г р у з к а л а р и бит­
та 
ТП 
нинг паст ку чланишли 
( 3 8 0 'о ; 0 В ли) тацсимлаш i5 
>'0 Кв
тп<
т
п 
2
14.9- раем.
тПь