А. С. К а р и м о в, М. М. М и р а й д а р о в, F. Р. Ш о ё к у б о в

д) 
X J
372
1с. 1- раем.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

с т р у к т у р а с и д а бир а т о мд а н иккинчи а т о мг а эркин утиб юра- 
диг ан э л е к т р о н л а р б у л а д и . А г а р металл у т к аз г ич н и икки хил 
ишорали 
q+
ва 
q_
з а р я д л а р орасига ж о йла шт ир са к , у нд а н тар-
тибланган э лектронлар окими у т а д и , яъни э ле кт р у т к а з Увчан_ 
лик токи пайдо б у л а д и . А г а р э л е к т р токининг й у л и г а м е т а л л
с т р у к т у р а г а э га б у л м а г а н к и чи к т у с и к к у й и лс а , электронлар 
окими у з и л а д и ва ток й^ к ол а ди . Э л е к тр он л ар з а в о д а эркик 
э л е к т р о н л а р г а эг а б у л м а г а н б о шк а м у ^ и т д а ^ а р а к а т л а н а ол- 
майли. К и з д и р ил га н д а э ле к т р он л ар ^ а р а к а т и т е з л а ш а д и . М е ­
та лли э л е к т р о д з а т т о ^ ав оли м у ^ и т д а к из д и р ил га н д а (15.1- 
расм,
а)
>;ам т е м п е р а т у р а 1500—2С00°С г а е т г а н д а м е т а л л д а г и
э л е к т р о н л а р ^ з р э ка т и ке ск ин к у п а я д и . Айрим эле к т р онл ар ме- 
таллнинг атом с т р у к т у р а с и н и т а р к этиб, у т к а з г и ч д а н м а ъ л у м
масофага у з о к л а ш и ш и м у м ки н . Бирок, у л а р ^ а в о д а г и атом ва 
м о л ^ к у л я л а р билан тук.нашиб, узининг д а с т л аб ки х,олатига, 
яъни м е т а л л г а к а йтади.
Б ун да электронлари чикиб к е т га н
э ле кт ро д а в в ал му с б ат з а р я д ла н а д и в а с у н г р а бу электронлар-
ни яна к а йт а д а н у з и г а тортиб ола д и. 1 5 . 1 - р ас м да электрон 
эмиссия к у р с а т и л г а н . А г а р м е т а л л э л е к т р о д в а к у у м д а к и зд и -
рилса, у н и н г сиртидан отилиб чи к к зн э ле к тр о нл а р ( 1 5 . 1 - раем) 
бирламчи тезлиг и туфайли ^ а в о д а г и г а к а Ра г анДа юз ва минг 
марта к а т т а масофага у з о к л а ш а д и . Б у принцип икки э л е к т р о д -
ли л ампа — э л е к т р о в а к у у м д и о д г а асос килиб олинган (15.1- 
расм,
в).
Асбоб, ичига и к ки э л е к т р о д — а но д в а к а т о д жо й-
л аштирилган , д а в ос и с уриб олинган шиша б ал л о н д а н иборат. 
Э л е к т р токи билан бевосита ёк и билвосита к и з дириш н а т и ж а -
с и д а к а т о д у з и д а н э ле кт ро нл ар чик а ра ди. Б у э л е к т р о н л а р а нод
томон ^ а р а к а т к и лади , бирок кейин у л а р к а т о д г а к а й т а д и .
Агар д иоднинг анодини т а ш к и манбанинг м у с б а т к у т б и г а , к а -
тодини эса манфий к у т б и г а у л а с а к ( 1 5 . 2 - р а е м ,
а),
л а м п а д а н
а нод токи 
1А
у т а д и . Б у токни а м п е р м е т р
А
к у р с а т а д и . ЭЮК 
ЕА
у з г а р м а с б ул са , л а м п а д а г и ток к а то дн и н г к и з дирилиш д а -
р а ж а с и г а , яъни э ле к т р он л ар ни н г т е рм оэ ми с с и я с и га ва анод; 
билан к а т о д о ра с ид а ги к у чл ан и ш 
UА
г а бог лик б у л а д и . Б у v 
к у чл ан и ш ни /?4 к а рши ли к билан бошка риш м у м к и н .
1А—f( U A) 
богланиш д иоднинг 
а н о д х а р а к т е р и с т и к а с н
д е й и ла д и в а
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

15. 3- р а е м .
1 5 . 2 - раем, 
б
д а ке лт и р ил га н к у -
ринишда б у л а д и
Куриниб т у -
рибдик и, лампанинг т оки 
1А
м аъ -
л у м ч е г а р а г а к у п а я д и ( Я н у к т а ­
си), ш у н д а н с у н г туйиниш п о л а­
ти содир б у л а д и . К у ч л а н и ш
UА 
т е с к ари 
к у т бл а н и ш д а
у л а н с а
( U
А<С 0 б у л с а ) , т ок нолга т е н г б у ­
либ ко ла д и. Б у н г а сабаб манфий 
з а р я д л а н г а н аноднинг э л е к г р о н -
ларни у з и д а н у з о к л а ш т и р и ши д и р .
Элек трон л ампа нинг токни фа- 
к а т бир й у н а л и ш д а у т к а з а ш х у -
с у с и я т и д а н у з г а р у в ч а н токни у з ­
г а р м а с т о к к а а йл а нт ир ишд а фой­
д а л а н и л а д и .
i И к к и э л е к т р о д л и э л е к т р о в а к у у м а сбобда т окн инг бир й у ­
н а л и ш д а утишини т а ъм ин ло вч и эле к т рон ж а р а ё н л а р ярим у т - 
к а з г и ч л а р д а х а м к у з а т и л а д и . Ярим у т к а з г и ч л а р э лектроыикаси 
солиштирма э л е к т р у т к а з у в ч а н л и г и у т к а з г и ч ва д и э л е к т р и к -
ларнинг э л е к т р у т к а з у в ч а н л и к л а р и орасида 
б у л г а н
м а х с у с
м о д д а л а р х у с у с и я т и д а н ф о йд а л ан и шг а а с о с л ан г а н.
Бу н да й
м о д д а л я р
я р и м у т к а з г и ч л а р
д еб а т а л ад и .
Од дий т е м п е р а т у р а д а
я р и м
у т к а з г и ч л а р а т о м л а р и д а г и
э л е к -
т р онл ар нинг э н е р
1
ияси у л а р н и н г
я д р о д а н у з о к л а ш и б ,
э л е к т р
токи 
Хосил 
к и л и шг а е г арли б у л м а й д и .
Бирок,
потенциаллар 
айирмаси 
т а ъ с ир и д а б у э ле к т р о нл а р тар- 
т ибла нг ан 
^ а р а к а т г а
ке ли б , 
э л е к т р токини хосил к и ла ола- 
д и .
Ярим 
у т к а з г и ч л а р д а
бир 
й у н а л и ш д а г и у т к а з у в ч а н л и к н и н г
^осил булишини к у й и д а г и к е н г
т а р к а л г а н м о д е л д а к у р ат а миз .
М а ъ л у м к и ,
я р им 
у т к а з г и ч ­
ла р 
к р и с т а л л с т р у к т у р а г а э г а ,
я ъни 
у л а р н и н г
а т о мл ар и бир- 
бири 
билан 
крис т а лл п а н ж а р а
^осил 
килиб 
б ог л а нг а н.
15.3- 
р а е м д а т у р т валентли кре м ни й-
нинг а т ом ла ра ро богланишининг
модели тасв ирла нга н.
1 5 . 4- р а с м дч фосфор а р а л а ш -
ган 
кремнийли 
ярим у т к а з г и ч
ко стал ! па н жа ра с и нинг
м о д е ­
ли: 1 э . 4 - р а е м ,
а
д а
п а н ж а р а -
догланмаган электрон
а)
,