A. S. (guruh rahbari); Fattohov



Download 1,01 Mb.
bet84/92
Sana18.07.2022
Hajmi1,01 Mb.
#819513
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   92
Bog'liq
Fizika 3 kitob Ma\'ruzalar matni A No\'monxo\'jayev, M Fattohov va

111- rasm.
171




Kr
Rp
K
IK
RT


112- rasm.
Fotoeffekt faqatgina bog‘langan elektronlarda sodir bo‘ladi. Erkin elektronda esa sodir bo‘lmaydi. Agar fotoeffekt erkin elektronlarda sodir bo‘lganda edi, bu hodisa tufayli uchib chiqqan eletkronlar tinchlikdagi massaga ega bo‘lmas va yorug‘lik tezligiga teng bo‘lgan tezlik bilan harakat qilgan bo‘lardi. Bu

esa, o‘z navbatida, energiya va impuls saqlanish qonunlarining buzilishiga olib kelardi.

Agar - kvantning energiyasi
m0c2E  2m0c2
bo‘lsa, u holda

uning atom elektronlari bilan to‘qnashgan vaqtda sochilishini kuzatish mumkin. Mana shu hodisa Kompton effekti deyiladi. Buni birinchi bo‘lib o‘z tajribasida 1923- yilda Kompton o‘rgangan.
Kompton qurilmasi (112- rasm) molibdenli katod (A) ga ega bo‘lgan rentgen trubkasi (), sochuvchi modda (R), kollimator (K), kristall (Kr) va ionizatsion kamera (IK) lardan tashkil topgan. Sochuvchi modda sifatida bu yerda grafit olingan. Rentgen trubkasini vertikal o‘q atrofida aylantirish yo‘li bilan rentgen trubkasidan chiqayotgan elektromagnit nurlanish, ya’ni - kvantlar  sochilish burchagining qiymati berilgan. Sochilgan - kvantning to‘lqin uzunligini aniqlash uchun esa kristall panjara

3
doimiysi 3·10–8 sm bo‘lgan CaCO kristali ishlatilgan. - kvantning to‘lqin
uzunligi esa ionizatsion kamera (40- ma’ruzaga qarang)dagi maksimum tokka to‘g‘ri keluvchi  burchakning qiymatidan foydalanib, Vulf—Breg qonuni asosida topiladi. Kompton tajribasidan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:

    1. Sochilgan nurlanish spektrida to‘lqin uzunligi - kvantning boshlang‘ich to‘lqin uzunligi ( ) ga nisbatan siljigan, ya’ni 1> bo‘lgan

0 0
nurlanish hosil bo‘ladi.

    1. sochilish burchagi ortishi bilan     0 ortadi.

    2. Berilgan sochilish burchagida  siljish 0 ga bog‘liq bo‘lmaydi.

    3. Berilgan sochilish burchagidagi  barcha sochuvchi moddalar uchun o‘zgarmasdir.

Bu qonuniyatlarni klassik to‘lqin nazariyasi asosida tushuntirib

bo‘lmaydi, chunki unda
E  m0c2 bo‘lganda ham - kvant atom

elektronlari bilan to‘qnashganda sochilishi mumkin deb qaraladi, shuningdek, sochilgan - kvantning to‘lqin uzunligi tushgan - kvantning to‘lqin uzunligi bilan bir xilda bo‘lishi kerak. Yuqoridagi xulosa (qonuniyat)larni kvant nazariyasi asosida Kompton va Debay tushuntirib berganlar.
Fotoeffektdan farqli o‘laroq, Kompton effekti erkin elektronlarda ro‘y beradi. Umuman olganda, metallardan tashqari boshqa moddalarda erkin
172

elektronlar mavjud emas, lekin E  I i
erkin deb hisoblasa bo‘ladi.
bo‘lsa, moddadagi elektronlarni

- kvantning ushbu erkin elektronlar bilan to‘qnashuvi manzarasini ikkita sharchaning elastik to‘qnashishi manzarasi bilan taqqoslash mumkin. Bunda - kvantning bir qism energiyasi atom elektronlariga beriladi va shuning hisobiga - kvant energiyasi kamayadi, to‘lqin uzundigi esa ortadi.
- kvant to‘lqin uzunligining o‘zgarishi esa Kompton formulasi orqali beriladi:


0 2
      (1  cos)  2 sin2 ,
(35.5)


m c
bu yerda  0, 02427  1010 m
0


bo‘lib, unga Kompton to‘lqin uzunligi

deyiladi. Mana shu ifoda yuqorida keltirilgan 4 ta xulosaning to‘g‘ri ekanligini ko‘rsatadi.
Kompton sochilishi ehtimoli nZ kattalikka proporsional bo‘ladi, bu yerda n— sochilish sodir bo‘layotgan moddaning konsentratsiyasi. Bu ehtimollik - kvantning energiyasi ortishi bilan 1/ E qonuniyat bo‘yicha
kamayib boradi. Kompton effekti faqatgina ko‘z ilg‘amas elektronlarda emas, balki harakatlanayotgan elektronlarda ham sodir bo‘ladi.
Agar - kvantning energiyasi E 2m0c bo‘lsa, u holda -
kvantning elektromagnit maydoni o‘zi o‘tayotgan muhit elektron yoki yadrolari elektr zaryadi bilan o‘zaro ta’sirlashishi tufayli elektron-pozitron juftini yuzaga keltiradi (113- rasm). Bunda -kvant yo‘qoladi, uning energiyasi elektron va pozitronning to‘la energiyalariga aylanadi, shuningdek, uning bir qismi qaysi zarraning maydonida ee+- juftlik yuzaga kelgan bo‘lsa, ana shu zarraga beriladi:

E m0e
c2m0
c2 E Ee E0,
(35.6)


e

e
bu yerda m0ec2 — elektronning, m0e+c2— pozitronning tinchlikdagi
energiyalari. Ee– — elektronning, Ee+ — pozitronning kinetik energiyalari; E0 — zarraga berilgan energiya.
ee+-juftlik vakuumda yuzaga kel- maydi, balki biror-bir muhitda yuzaga

keladi. Agar
E  2m0c2  1, 02M eV

bo‘lsa, ee+-juftlik yadroning kulon maydonida yuzaga keladi va bunda yadro oladigan E0 energiya juda ham kichik

Download 1,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   92




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish