A. S. (guruh rahbari); Fattohov

93- rasm.
135

E₃ E₂
E₁


94- rasm.

atomga to‘qnashib, undan foton urib chiqargandek bo‘ladi. Har ikkala fotonlar bir xil chastota, harakat yo‘nalishi, faza va qutblanish tekisligiga ega bo‘ladi.

1939- yili mashhur fizik V.A. Fabrikant yorug‘likni kuchay- tirishning majburiy nurlanish hodisasidan foydalanishga asoslangan usulini taklif etdi. Bu usulning mohiyati quyidagicha. Ayrim moddalarning atomlarida shunday uyg‘ongan holatlar borki, atomlar bu holatlarda uzoq vaqt davomida (bir sekund) bo‘la oladi. Bunday holatlar metastabil holatlar deyiladi. Atomlarida metastabil holatlari bo‘lgan moddalarga rubinaluminiy oksidi Al₂O₃ misol bo‘la oladi, ularda aluminiy atomlarining bir qismi o‘rnini metastabil holatlari bo‘lgan xrom ionlari egallagan.
Rubin (yoqut) yorug‘lik bilan yoritilganda xrom ionlari uyg‘onadi va E₃ energetik sathga mos keluvchi holatga o‘tadi (94- rasm). Juda qisqa vaqt oralig‘i (10^–8s) o‘tgandan so‘ng uyg‘ongan xrom atomlarining ko‘pchiligi E₂ metastabil holatga o‘tadi.
E₃ sathdan E₂ ga o‘tishda nurlanish bo‘lmaydi; bu o‘tishda ajralgan energiya kristall panjaraga beriladi, natijada kristallning temperaturasi ko‘tariladi. Agar rubin kristali uzoq vaqt davomida yoritilsa, xrom ionlarining E₂ metastabil sathiga elektronlarning juda zich „joylashuvi“ yuz beradi (95-a rasm). Agar rubin sterjenga uning uchlaridan biri orqali sterjen o‘qi yo‘nalishida kuchsiz yorug‘lik dastasi tushsa, E= hv energiyasi xrom ionining metastabil va asosiy holatlari energiyalari ayirmasi E₂—E₁ ga teng bo‘lgan fotonlar bu ionlarning E₂ holatidan E₁ ga o‘tishlarini va ana shunday hv=E₂—E₁ energiyali fotonlarning nurlanishini yuzaga keltiradi. Fotonlar soni ikki marta ortadi. Majburiy tebranishlarning fotonlari
136

E
E₃
3


E₂ ^E₂
^E₁ E₁
^a) b)