A. S. (guruh rahbari); Fattohov



Download 1,01 Mb.
bet41/92
Sana18.07.2022
Hajmi1,01 Mb.
#819513
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   92
Bog'liq
Fizika 3 kitob Ma\'ruzalar matni A No\'monxo\'jayev, M Fattohov va

Qo‘shimcha adabiyotlar


[1] — 431—35- betlar, [10] — 278, 287- betlar,
[3] — 157—61- betlar, [7] — 684—85- betlar.


Nazorat uchun savollar


  1. Spektral asboblar qanday vazifani bajaradi?

  2. Spektral asboblarning qanday turini bilasiz? Ular qanday element- lardan tashkil topgan?

  3. Ultrabinafsha nurlar qanday xossalarga ega?

  4. Infraqizil nurlar qanday afzalliklarga ega?

  5. Spektral asboblarning fan va texnikada qo‘llanishiga misollar keltiring.



17- ma’ruza


Rentgen nurlanishi, turlari, spektrlari. Rentgen trubkasi. Gamma-nurlanishlar haqida tushuncha. Elektromagnit to‘lqinlar shkalasi
1883- yilda Ò.A. Edison tomonidan termoelektron emissiya hodisasining kashf etilishi bo‘shliqda elektr toki bilan o‘tkazilgan ko‘plab tajribalarga asos soldi. Qattiq jismlarni qizdirish natijasida elektronlar ajralib chiqishi va katod nurlari bilan o‘tkazilgan tajribalar asosida nemis fizigi V. Rentgen o‘zining yangi kashfiyotini 1895 yilda e’lon qildi. Katodda ajralayotgan elektronlar katta tezlik
7 7
bilan harakatlanib, anodda keskin tormozlanishi noma’lum nurlarni paydo qildi. Bu nurlar „X“ nurlar, keyinchalik rentgen nurlari deb ataldi.
Rentgen nurlari bilan o‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, bu nurlar bir qator xossalarga ega ekan:

    1. Ular to‘lqin xarakterga ega va ultrabinafsha nurlardan ham kichik to‘lqin uzunlikka ega.

    2. Ko‘pgina moddalarni shu’lalantiradigan va fotosezgir materiallarga kuchli ta’sir etadi.

    3. Òurli moddalardan deyarli yutilmay o‘tib ketadi.

    4. Modda zichligi ortishi bilan rentgen nurlarining yutilishi sezilarli darajada orta boradi.

    5. Rentgen nurlariga elektr va magnit maydonlari ta’sir etmaydi. Rentgen nurlari tez uchib borayotgan elektronlarning tormoz- lanishida hosil bo‘lib, u elektronlar energiyasining bir qismi ko‘ri- nishida namoyon bo‘ladi. Hosil bo‘layotgan rentgen nurlarining energiyasi elektronlar energiyasiga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni elektronlar oqimiga qanchalik katta tezlik berilsa, anoddan shuncha kichik to‘lqin uzunlikdagi nurlar uchib chiqadi. Demak, rentgen nurlarining to‘lqin uzunligi ma’lum sohada joylashar ekan. Òajribalar shuni

ko‘rsatdiki, nurlanishlar 2 xil bo‘lar ekan.

  1. Òormozlanish nurlanishi.

  2. Anod materialining tabiatiga bog‘liq bo‘lgan xarakteristik nurlanish.

Òormozlanish nurlanishi anodga kelib uriladigan elektronlar energiyasining juda oz ulushi (0,1% chamasi) dan hosil bo‘ladi va nurlar turli to‘lqin uzunliklarni o‘z ichiga oladi.
Òormozlanish nurlanishi tutash spektr hosil qiladi. Òormoz- lanish nurlanishi anod moddasining turiga deyarli bog‘liq bo‘l- maydi.
Bu nurlanish qattiq jismlar va suyuqliklar hosil qiladigan tutash spektrlardan keskin farq qiladi. Birinchidan, u uzoq qisqa to‘lqin sohasiga joylashgan. Ikkinchidan, qisqa to‘lqin chegarasiga aniq q mos keladi. q — tutash rentgen spektrining qisqa to‘lqin chegarasi deyiladi.
Agar katod va anod orasida elektronlar oladigan energiya E= eU desak, hosil bo‘layotgan rentgen nurlarining energiyasi shu E energiyadan katta bo‘lolmaydi (energiyaning saqlanish qonuniga asosan. q ni yorug‘likning kvant tushunchalari asosida tushuntirish mumkin. Rentgen nurlanishiga mos keluvchi energiya kvant
7 8
tasavvurlarga ko‘ra E0= hv orqali ifodalanadi. Bu yerda v rentgen nurlari chastotasi, h — Plank doimiysi. U holda E=E0 shartdan, eU=hvmax hosil bo‘ladi va chastotadan to‘lqin uzunlikka o‘tsak,

eU hc hc
yuzaga keladi, u holda
qisqa to‘lqin (eng

min q
min q

kichik to‘lqin uzunlik) uchun




hc
q eU
(17.1)

ifodaga kelamiz. c = 3·108m/c — yorug‘likning vakuumdagi tezligi. Ushbu ifodadan aytish mumkinki, kuchlanish ortishi bilan qisqa to‘lqinning chegaraviy qiymati kamaya boradi.
(17.1) ifodaning to‘g‘riligini tekshirish uchun tajribalardan
q va U ni bilgan holda, Plank doimiysi h hisoblanadi. Haqiqatan ham, (17.1) ifoda bo‘yicha aniqlangan Plank doimiysi eng aniq va ishonchli ekan.
(17.1) ifodaga c, h va elektron zaryadi e ning son qiymatlarini tegishli birlikda qo‘ysak,

 (nm) 
1,23

(17.2)


q U (kW)
formulaga kelamiz.

Download 1,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   92




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish