A razzoqov, sh. Tashm atov



Download 7,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/82
Sana06.01.2022
Hajmi7,76 Mb.
#323497
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   82
Bog'liq
Iqtisodiy ta`minotlar tarixi.Razzoqov A

« Vandidot»
  bo‘lib,  nisbatan  keyingi 
davr voqealarini  aks  ettiradi.  Unda,  asosan,  dehqonchilik va  dehqon 
mehnati ulug‘lanadi  (awalgi boblarda chorva yetakchi edi).  Endilikda 
ko‘proq ekin  ekiladigan,  don,  o‘t,  mevali ekinlar o‘stiriladigan, suvsiz


joylami  sug‘oradigan,  suvi  ortiqcha  yerlar  quritiladigan  (sug‘orish 
bilan  birga zax  qochirish) joylar maqtaladi,  hatto yerlarga  ko‘p   go‘ng 
solinishi, buning uchun esa ko‘proq kichik va katta qoram ollar boqish 
tavsiya etiladi. Bunda juda katta tabiiy mantiq borligi aniq ko‘rinib turibdi.
Qadimgi Xitoydagi iqtisodiy g‘oyalar m.av. Vl-III asrlarda shakllangan. 
Bu  mamlakatdagi  dastlabki  quldorlik  davlatlari  m.av.  II  ming  yillikda 
paydo bo‘lgan. 
Konjutsiylik
 g'oyasi muhimdir.  Uning muallifi  Konfutsiy 
yoki 
Kun-Tszi
 (m.a.  551-478 yy.)  «Lun yuy»  to‘plamida 
(«Suhbatlar va
 
mulohazalar»)
 o ‘z g‘oyalarini jamlagan. Olim kelajak rivojini o ‘tmishdan 
izlaydi. Shu davrda obro‘si pasaygan zodagonlaming manfaatini himoya 
qiladi  (bu  g‘oyalar  keyinchalik  Ken-Tszi  (m.a.312-289-yy.)}  Syun- 
Tszi  (313-278-yy.)  va  boshqalar  tom onidan  davom   ettirilgan). 
Yoshlaming  qariyalarga hurmati,  ularga qarshi  chiqmaslik g‘oyasi  asos 
qilib olingan. Davlat bu katta oila, podsho esa «xalqlar otasi»dir, boyliklar 
nisbatan  tekis  taqsimlanishi  kerak,  soliqlami  me’yorida  saqlash,  yer 
ishlarini  yaxshi  bajarish,  hammani  o‘z  vazifalarini  bajonidil  ato  etishi 
zarur deyiladi («Xalqlar otasi» tushunchasining ibtidosiga e’tibor bering).
Bu  g‘oyalar Xitoydagi  muhim  iqtisodiy o ‘zgarishlar  davriga  to ‘g‘ri 
keladi.  Ternir qurollar tufayli  dehqonchilik va  hunarm andchilik  rivoj 
topdi,  tovar-pul  munosabatlari  o ‘sdi,  savdo-sotiq  kuchaydi.  Sinfiy 
munosabatlar keskinlashdi.  Shu  sharoitda konfutsiylik  ijtimoiy,  ahloq 
va huquq doirasida tabiiy huquq nazariyasini ilgari suidi.  Mamlakatdagi 
aristokratiya va xalq o'rtasida vujudga kelgan quldorlik va xususiy mulk 
himoya qilinadi.  Konfutsiy 
«buyuk jamoa mulki»
  (dehqonlar jamoasi) 
va  xususiy  egalik  (quldorlar  mulki)ni  farqlaydi,  so‘nggisini  ko‘proq 
qo‘llaydi. Jamiyatning turli qatlamlari xudo tomonidan belgilanganligini 
ta’kidlaydi va uni tabiiy hol, deydi.  Boylikning manbayi m ehnat bo‘lib, 
hokimlar boyligi xalq boyligiga  asoslanadi.  U  xalq  hisobiga  quldorlar 
boyligi  ortishi  tarafdori  edi,  xalqni  ko‘proq  ishlab,  kam roq  iste’mol 
qilishga chaqirdi.
Syun-Tszi  davlatning  iqtisodiy  jihatdan  kuchayishi  tarafdori  edi, 
odamlaming boylikka intilishini qoralamagan (ular qonun asosida ish 
yuritishsa bas). Ammo inson bir vaqtning o ‘zida ko‘p kasb egasi bo‘la 
olmaydi,  degan  fikr  paydo  b o ‘ldi,  ya’ni  olim  m ehnat  taqsim oti 
zarurligi g‘oyasini ilgari suradi (bu juda muhimdir). Davlatning iqtisodiy 
siyosati uchta asosiy tamoyilga asoslanishi kerak:


1.  Xarajatlami  iqtisod  qilish,  ya’ni  tejab-tergab  sarflash;
2. Xalq to‘qligini ta’minlash;
3.  Ortiqcha mahsulotlami  saqlash zarurligi.
Miloddan  awalgi  VI-III  asrlarda 
legistlar
  (qonuniy  degani)  oqimi 
paydo b o ‘ldi,  ular boshqarishni aniq qonunlar asosida  (oddiy odatlacga 
qarshi)  olib  borish  tarafdori  edilar  (namoyandalari  Tszi-Chap,  Li- 
Kuy),  markaziy daviat  kuchli.  mamlakat esa yagona,  birlashgan  bo‘li- 
shini  qo ‘Ilab-quwatlashgan.  Legistlar  (Shan  Yan),  ayniqsa,  qishloq 
xo ‘jaligi,  dehqonchilik,  donchilikni  rivojlantirishga  alohida  e’tibor 
berishgan.  Don  masalasini  hal  etish  bosh  masala  deb  bilingan.  Shan 
Yanning  fikricha,  daviat  ravnaqi  uchun  ikki  masalani  hal  etish  zarur: 
don  va  urush  (atrofdagi  yerlami  bosib  olish).  Dehqonlar  ro‘yxatini 
o'tkazish,  qonun  yo‘li  bilan  yig‘ilgan  don  miqdoriga  bog‘liq  yagona 
soliq  tizimini  kiritish  taklif  etiladi.  Qonun  yo‘li  bilan  turli  «ishyoq- 
maslar»ni  «yerga qaytarish»,  ya’ni dehqonchilik bilan  shug'ullanishga, 
m eh n at  qilishga  majbur  etish  siyosatini  qo‘llash  kerak  deganlar 
(Xitoydagi  1960-yillar  davomida  ro‘y  bergan  madaniy  inqilob  davrida 
shu siyosat amalga oshirildi).  Undan tashqari, qishloq xo‘jaligi mahsulot- 
lari  bilan  savdo  qilishni  qat’iy  cheklash  ham  talab  qilingan  (go‘yoki 
savdogarlar bundan katta foyda olishlari mumkin). Savdo-garlar savdoni 
tashlab, dehqonchilikka intilishlari kerak. Erkin sohib-korlik taqiqlangan, 
umumiy yer egaligi va javobgarlik joriy etilgan (m.av.  351-y.)
«Guan-Tszi»  (m.av.  IV a.)  asarida ham xo‘jalikni  daviat tomonidan 
tartibga  solishning  tizimlari  ancha  mukammal  bayon  etilgan.  Bunda 
legistlardan  farqli,  tovar-pul  munosabatlarini  cheklashga  intilmasdan, 
bu  munosabatlami  o‘rganib,  undan  xo'jalikni  barqarorlashtirishda 
m a’lum  mexanizm  sifatida  foydalanish  taklif  etiladi.  XaJq  xo‘jaligini 
barqaror  saqlash  uchun  tovarlar  baholarini  ushlab  turish  g‘oyasi  ilgari 
suriladi.  Daviat hokimi non,  pul,  metallni tartibga solish yo‘lini qo'lida 
saqlasa,  mamlakat rivoji nisbatan tekis boradi, deyilgan.  Bu asarda ham 
agrar soha,  ayniqsa,  donchilikka  alohida  urg‘u  berilgan.  Agar legistlar 
hunarm andchilik,  ayniqsa,  savdoni  befoyda  soha  deb  hisoblagan 
b o ‘lsalar, bu asarda esa o‘sha sohalarga ham ijobiy baho berilgan. «Yemi 
boshqarish»  uchun  daviat  yeming  tabiiy  xususiyatlarini  yaxshi  bilishi 
kerak.  Yer  maydonlari  nisbatan  tekis taqsimlanishi  zarur,  dehqonlami 
ish qizigan davrda boshqa yumushlarga jalb etmaslik, soliq tizimi sharoitiga 
qarab  (yer  unumiga  bog‘liq  ravishda)  bo‘lishi  taklif etilgan.  Bu  yerda


gap Yer kadastrini tuzish to‘g‘risida boradi,  ya’ni bu ishda hisob-kitob 
bo‘lishi  qayd  etiladi.  Asarda  yer  va  suv  (tog‘  va  dengiz)  lam i  davlat 
ixtiyoriga o‘tkazish  va ulardan  daromad yo‘lida foydalanish,  baholam i 
tartibga solish yo‘li va boshqa ko‘pgina iqtisodiy g‘oyalar ilgari suriladi. 
Bu g‘oyalar amalda ham qo‘llaniJdi va yaxshi samara berdi.
Qadimgi  Xitoy  ijtimoiy  hayotida  daosizm  (aynan  -  yo‘l)  g‘oyalari 
alohida  o‘rin  egallaydi,  uning  asoschisi  Lyao-Tszi  bo‘lib,  Koníiitsiy 
davrida yashab, ijod etgan (e.a. IV-II1 asrlar). U taqiqlovchi qonunlaiga 
amal  qilmaslikni  taklif etdi,  qonunlar  ko‘pligi  tufayli: 

Download 7,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish