A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat Pedagogika Instituti “Fizika-astranomiya” yo‟nalishining 4-kurs talabasi Abdullaxatov Diyorning

Elektonli o‟tkazuvchanlik. 
Kremniy qizdirilganda valentli 
elektronlarning kinetik energiyasi ortadi va ayrim bog’lanishlar uziladi. 
Ba‘zi elktronlar ,,o‘rgangan yo‘llaridan‘‘ chetga chiqib,metaldagi 
elektronlar singari erkin elektronlarga aylanadi.Ellektor maydonda bu 
erkin electron panjaraning tugunlari orasida ko‘chib,elektor tokini hosil 
qiladi (2-rasm) 
Yarimo‘tkazichlarning o‘zlaridagi erkin elektronlar tufayli hosil 
bo‘lgan o‘tkazuvchanlik deb ataladi. Harorat ko‘tarilgan sari uzulgan 
bog‘lanshlar soni va demak,erkin elektronlar soni ortadi.300 dan 700 K 
gacha qizdirilganda erkin zaryad tashuvchilar soni 10 
17 
dan 10
24
1/m
3 
ga qadar ortadi natijada yarim o‘tkazgichning qarshiligi kamayadi. 

---

Teshikili 
otkazuvchanlik. 
Bog‘lanish uzilganda elektron 
yetishmaydigan bo‘sh joy hosil bo‘ladi. Bu 
teshik
deyiladi. Teshikda 
boshqa normal bog‘lanishlarga nisbatan ortiqcha musbat zaryad bo‘ladi 
(2-rasm). 
Kristallda teshikning vaziyati o‘zgarib turadi. Unda doimo 
quydagi jarayon bo‘lib turadi. Atomlarning bir-biriga bog‘lanishida 
qatnashayotgan elektronlardan biri xosil bo‘lgan teshikka sakrab o‘tib, 
bu yerda juft elektronli bog‘lanishni tiklaydi, elektron ketgan joyda esa 
yangi teshik hosil bo‘ladi. Shu tariqa teshikka butun kristall bo‘ylab 
go‘yo ko‘chib yurgandek tuyiladi. 
3-rasm. 
Agar namunada elektr maydonning kuchlanganligi nolga teng 
bo‘lsa,teshiklarning musbat zaryadlarning ko‘chishi bilan bir xil 
ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘chishi tartibsiz xarakatda bo‘lib,shuning 
uchun elektr toki xosil bo‘lmaydi. Elektr maydon bor bo‘lganda 
teshiklar tartibli ravishda ko‘chadi,natijada erkin elektronlarning elektr 

---

tokiga teshiklarning ko‘chishidan hosil bo‘lgan elektr toki qo‘shiladi. 
Teshiklar elektronlar harakatiga qarama-qarshi yo‘nalishda harakat 
qiladi. Elektronli va teshikli otkazuvchanlikning mohiyati 3 -rasmda 
tushuntirib berilgan. 
Shunday qilib,yarimo‘tkazgichlarda zaryad tashuvchilar ikki xil 
bo‘ladi:elektronlar va teshiklar.Shuning uchun yarimo‘tkazgichlar faqat 
elektronli o‘tkazuvchanlikka emas,balki teshikili otkazuvchanlikka ham 
ega.