А. Пирматов, С. Л. Матисмаилов, Қ.Ғ

С
б
- югурдакнинг марказдан қочирма кучи; 
С -
ипнинг марказдан 
қочирма кучи; 
Т -
югурдакнинг ҳалқага тегишидан пайдо бўлган 
ишқаланиш кучи; 
Р
q 
- ип ўтказгичда ҳосил бўлган ипнинг таранглиги; 
Р
— югурдак билан найча ўртасида ҳосил бўлган ипнинг таранглиги. 
х
ўқига Σ
0




x
x
N
T
x
; 
у 
ўқига Σ
0
cos
1







y
х
б
N
P
tg
Т
C
y


; 
z 
ўқига Σ
0
sin








P
N
f
N
f
z
y
x
. 
Биринчи ва иккинчи тенгламалардаги 
N
x
ва 
N
y
ларнинг қийматини 
учинчи тенгламага қўйиб қуйидагини оламиз: 





cos
sin
1








P
tg
T
C
f
T
f
P
x
б
x
ѐки 
0
cos
sin
1











P
tg
T
C
T
f
P
x
б
x
Т
ва 
Р
ларнинг қийматлари ўзаро қуйидаги боғланишда бўлади: 
x
T
K
P


(11) 
бу ерда: 
К - 
югурдак билан ип орасидаги ишқаланишни кўрсатувчи 

---

256 
коэффициент. Бу коэффициент югурдакнинг ипни қамраш бурчагига 
(ўраш радиусининг ҳалқа радиусига нисбатига), ипнинг пахмоқлигига, 
хавонинг температураси ва намлигига, югурдак билан ҳалқа орасидаги 
ишқаланишга ва ҳоказоларга боғлиқ. 
Бир неча тадқиқотчиларнинг илмий ишларига асосан 

sin
8
,
0
5
,
2



K
, (12) 
бу ерда: 
R
r


sin
- 
ўраш радиусининг ҳалқа радиусига нисбати;
К
-коэффициент 1,75 дан 2,2 гача ўзгариши мумкин. 
К
нинг ўртача 
қиймати 2 га тенг. 
(11) формулани ҳисобга олиб ва унинг қийматини асосий формулага 
қўйиб қуйидагини оламиз: 
0
cos
sin
1













x
x
б
x
x
T
K
tg
T
C
T
f
T
K
(13) 
Бундан
1
1




tg
Ф
C
T
б
x
(14) 
К
ва 
Ф
ларнинг циймати профессор Н.Т.Павловнинг «Пахтани 
йигириш» китобида (Гизлегпром, 1951 й.) берилган. 
Баллоннинг пастки қисмида унга уринма перпендикуляр бўлганлиги 
сабабли 
α
1
=0, демак,
tgα
1
= 0. Шундай қилиб, формуламиз унча аниқ 
бўлмаса ҳам қуйидаги кўринишни олади: 
1


Ф
C
T
б
x
(14а) 
Ҳавонинг қаршилигини ҳисобга олиб профессор А.П.Минаковнинг 
назариясига биноан ҳисоблаганда 
1
1
1
1







tg
f
tg
Ф
C
T
б
x
(15) 
бу ерда: 
α
1 
- 
оху
текисликда югурдакда ҳосил бўлган баллонга уринма 
чизиқнинг қиялик бурчаги; 
β
1
- 
охz
текисликда югурдакда ҳосил бўлган 

---

257 
баллонга уринма чизиқнинг қиялик бурчаги (190- расмга каранг). 
Хаво қаршилиги ҳисобга олинганда ипнинг таранглиги 
Т
х
6—10 % 
кўп бўлади. 
Югурдакдаги баллоннинг таранглиги эса 
1
1
cos

x
T
T

(16) 
Тенгламаларга асосланиб қуйидаги мулоҳазаларга келиш 
мумкин: 
1.
Югурдакнинг марказдан қочирма кучи 
С
б
қанча катта бўлса, ип 
ҳам шунча тарангланади, демак, ипнинг таранглиги югурдакнинг 
массаси 
m
б
, унинг оғирлиги 
g,
номери, тезлиги 
ω
ва ҳалқанинг радиуси 
R
га боғлиқ. Ҳалқанинг радиуси қанча катта бўлса, ип шунча таранг 
бўлади: ишқаланиш коэффициенти -
f
катта бўлса ва ўраш радиусининг 
ҳалқа радиусига нисбати 
r:R
– 
sinγ 
кичик бўлса ҳам ипнинг таранглиги 
ортади. 
2.
Юқори тезликда ишлаганда ипнинг таранглиги жуда ошиб 
кетмаслиги учун ҳалқа ва югурдакларнинг ҳолатини доимо кузатиб 
туриш, ишқаланиш коэффициенти 
f
мумкин қадар кичик бўлиши, 
кичик массали (енгил) югурдак ишлатиш лозим.
3.
Катта паковка билан ишлаганда ип жуда тарангланиб кетмаслиги 
учун енгил югурдак ишлатиш, ишқаланиш коэффициенти 
f
ни 
кичрайтириш, ҳалқа ва югурдаклар сифатли бўлиши лозим.
4.
Урчуқларнинг тезлиги ва ҳалқаларнинг диаметри катта бўлганда 
енгил югурдак билан ишлаш керак.