А. Пирматов, С. Л. Матисмаилов, Қ.Ғ

 
4.2. Чўзиш турлари. 
 
Маҳсулотни чўзиб ингичкалаштириш учун унга маълум бир 
куч билан таъсир этиш керак, бу куч толалар ўртасидаги 

---

159 
ишқаланиш ва илашиш кучларини е нгиши ва толаларни бир -
бирига нисбатан силжитиши лозим. Агар чўзиш даражаси жуда 
кичик бўлса, толалар бир бирига нисбатан силжимайди, аммо 
маҳсулот бир оз узаяди, лекин бу узайиш толаларнинг 
тўғриланиши ҳисобига юз беради.
Биринчи тур чўзиш 
деб толаларнинг тўғриланиши ва қисман 
деформацияланиши 
натижасида 
маҳсулотнинг 
узайишига 
айтилади.
Иккинчи тур чўзиш 
деб толаларнинг бир -бирига нисбата н 
силжиши натижасида маҳсулотнинг узайишига айтилади.
Чўзиш 
усуллари.
Маҳсулотни 
чўзишда 
механик
ва 
аэродинамик
усуллар ишлатилади. Механик усул - чўзиш 
асбобларида, аэродинамик усул эса конфузорларда, яъни тола 
ҳаракати йўналишида кўндаланг кесими камайиб борувчи 
трубкаларда амалга оширилади.
Толали маҳсулот чўзиш асбобидан ўтаѐтганда толалар аввал орқа жуфт 
тезлигида ҳаракатланади, сўнгра олд жуфт тезлигига ўтади. Толаларнинг бир 
тезликдан иккинчисига ўтиши бир онда юз бўлади. Толаларнинг қандай 
ҳаракат қилиши ва қайси жойда бир тезликдан иккинчисига ўтиши 
маҳсулотнинг равонлигига таъсир этади. Маҳсулот Е марта чўзилса, 
кўндаланг кесимидаги толалар сони ҳам Е марта камаяди. Толалар 
ўртасидаги силжиш Е марта ортади.
107-расм. Чўзиш майдонида толалар ҳаракати

---

160 
Юқоридаги чизмадан:
Е
а
а
демак
E
a
a
a
a
t
t
a
t
a











1
2
1
1
2
1
1
2
/
.
.





Чўзиш майдонида толалар узунлигига қараб назоратда ва назоратсиз 
(сузувчи) ҳаракатда бўлиб, икки гуруҳга ажратилади. Агар толанинг 
узунлиги таъминловчи ва чўзувчи жуфтликлар орасидаги масофага тенг ва 
ундан катта бўлса, бундай толалар назоратдаги толалар деб аталади.
Агар толанинг узунлиги таъминловчи ва чўзувчи жуфтликлар 
орасидаги масофадан кичик бўлса, бундай толаларга назоратсиз 
ҳаракатдаги (сузувчи) толалар деб аталади, чунки улар орқа 
жуфтлик таъсиридан чиқгач, олдинги жуфтлик таъс ирига етгунча 
маълум бир вақт ўтиб, бу вақтда сузиб ҳаракатл анади. Улар бошқа 
толаларга илашиши ҳисобига орқа ѐки олдинги жуфтлик тезлиги 
билан 
ҳаракатланади. 
Бундай 
ҳаракат 
ўзгарувчан 
бўлиб, 
маҳсулотнинг нотекис бўлишига олиб келади. Шунинг учун 
ҳаракати назоратда бўлмаган толалар миқдорини камайтиришга 
катта эътибор берилади.
Проф. Н.А.Васильев чўзиш жараѐни бир маромда ўтиши учун 
машинадаги умумий чўзишни бир неча хусусий чўзишларга ажратишни 
тавсия этади.
n
e
e
e
e
E
....
3
2
1



бу ерда:
Е
- умумий чўзиш;
n
e
e
e
e
....
3
2
1


- хусусий чўзишлар;
n 
- хусусий чўзишлар сони.
Агар чўзиш асбоби уч цилиндрли бўлса,

---

161 
Е=е