А. Отакузиев, Н. П. Исмоилов, Ф. М. Мирзаев


Портландцементнинг дотиши



Download 14,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet96/198
Sana23.02.2022
Hajmi14,03 Mb.
#129746
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   198
Bog'liq
Noorganik materiallar kimyoviy texnologiyasi (A.Ismatov va b.)

Портландцементнинг дотиши. Майдаланган, куш илма- 
ларсиз клинкерли цемент сувда корилганда, вакт утиши 
билан муста^камлана боради ган ва тош симон хдлга ута- 
диган цементтош га айланувчи пластик хамир \о си л була­
ди. А норганик богловчи моддаларнинг кртиши тугрисида 
академик А. А. Байков ва унинг мактаби ишлаб чиккан клас­
сик назарияга кура бу жараён уч боскичга булинади. Шу 
боск;ичлар давомида клинкер кукуни сув билан кориш ти- 
рилгандан сунг м уста\кам тош симон материалга ай лана­
ди.
Эриш боск;ичи. Цемент доналари сувга тушганда м ине- 
ралларнинг юза катламлари эритмага >пгади, натижада це­
мент доналарининг чукуррок катламлари очилиб колади. 
Эритма дастлабки модда — клинкер минераллари билан 
туйинмагунча эриш жараёни давом этаверади. Одатдаги 
шароитда клинкер минералларининг сув билан узаро таъ­
сир этиш реакциялари баъзи минераллар (C2S ва С3А) учун 
гидратация реакциялари булади.
Коллоидланиш боскичи. К линкер минераллари ва улар­
нинг \осилалари сувда турлича тезликда эрийди. Кальций 
гидроксид сувда айникса яхши эрийди. У уч кальций с и ­
ликат гидролизлангани захоти о \а к к а туйинган эритм а 
\оси л килади. Кальций гидросиликатлар, гидроалю минат­
лар, гидроферритлар дистилланган сувда бир оз эрийди, 
о \ак к а туйинган эритмада эса бутунлай эримайди. Ш у ту­
файли клинкер минералларнинг сув билан узаро таъсир 
этиш махрулотлари — кальций гидросиликатлар, гидро­
алю минатлар ва гидроферритлар С а(О Н )2 сингари эр и т­
мага утмайди, балки шу за\оти коллоид эритмалар \о с и я  
Килиб майда-майда каттик заррачалар \олида ажралиб чика 
бошлайди.
C3S яна гидролизланиши туфайли хрсил буладиган каль­
ций гидрат оксидининг янги улушлари о \ак к а туйинган
www.ziyouz.com kutubxonasi


эритмада энди эрий олмайди ва С а(О Н )2 \а м жуда майда 
коллоид заррачалар куринишида ажралиб чика бошлайди.
Хосил булган коллоид массалар ковуш кок ва ёпишкок, 
булади. Шу сабабли цемент хамири п ласти кли к ва бог­
ловчи хоссаларига эга. Ц емент хамирнинг ковуш коклиги 
бетонбоп кориш м анинг айрим таш кил этувчилари, ш а­
гал, кум ва цемент хамирига ажралиб, катлам лана бош - 
лаш ига тускинлик килади. Б и ро к цемент хамирида н и с­
батан киска вакт ичида ва ф акат цемент корилгандан ке­
йинги дастлабки вактда, яъни коллоид м ассал ар н и н г 
анчагинаси сувга аралаш гани ва коагуляцияланганда бун­
дай х,ол юз беради.
К линкер минералларнинг янги улушлари сув билан 
узаро таъсир этаверади. Натижада куп микдордаги сув ким ­
ёвий бирикм а — гидратлар \оси л килади. Ц ем ент хам ири­
да ги эркин сув микдори камаяди, натижада айрим колло­
ид заррачалар бир-бирига якинлаш ади, йириклаш ади ва 
узаро елимланиб колади. Натижада цемент хамирининг плас­
ти к ли к ва богловчилик хоссалари йуколади. Бу \о л д а 
тулдиргичлар кушиб корилган цемент хамиридан пластик 
бетонбоп кориш ма ва муста\кам бетон \о с и л булади:
Кристалланиш боскичи. Цемент клинкер м инераллари- 
нинг янги коллоид \осилалари бир хилда кристалланм ай- 
ди. Биринчи навбатда кальций гидроалю минатлардан ва 
Кисман кальций гидроксиддан кристалл турлар \о с и л була 
бош лайди. Кальций гидросиликатлар эса анча вактгача 
коллоид х,олда туради. Ш унинг учун цем ентнинг дастлаб­
ки котиш давридаги му ставкам лиги кальций гидроалю ми­
натлар, ш унйнгдек С а(О Н )2 кристалларидан хрсил була- 
диган кристалл т$фи мустах,камлигига боглик* Б и р о к ие- 
менттош бундан кейин, асосан гидросиликатлар \и соб и га 
м уста\кам лана боради. Гидросиликатлар аста-секин зич- 
ланиб кристалланади. Зичланган коллоид массалар ва гид- 
росиликатнинг кристалл \осилалари гидроалю минатлар ва 
С а(О Н )2 нинг кристалл турларига Караганда анча м уста\- 
кам булади. Асосан, С а(О Н )2 билан узаро актив таъсир 
этиш адиган аморф кум тупрок S i 0 2 дан таш ки л топган 
гидравлик кушилмалар портландцементнинг чучук сувга 
чидамлилигини оширади. Бунинг сабаби ш ундаки, Са(ОН), 
билан узаро реакцияга кириш ганда нисбатан яхши эри й ­
диган ох,ак кумтупрок билан амалда эрим айдиган кальций 
гидросиликат C a 0 * S i0 2 • п Н 20 \оси л килади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ш ундай килиб, портландцемент таркибида гидравлик 
кушилмалар (ва гипс) булганда иккиламчи жараён руй 
беради: клинкер минераллари билан сув уртасидаги реак- 
цияларнинг махрулотлари ва кушилмалари кимёвий узаро 
таъсир этишади. Натижада портландцементнинг тишлашиш 
муддати узаяди ва сувга чидамлилиги ортади.
Портландцементнинг тишлашиш муддатлари бир катор 
факторларга, яъни цемент хамири температурасига, кориш- 
мага солинадиган сув микдорига, клинкернинг минерало­
гик таркиби, цементнинг майдалаб туйилганлиги, гипс ва 
кушилмалар микдорига б о т и к . Цемент хамирининг хара- 
катчанлиги йуколган дастлабки давр цементнинг тиш ла­
шиши бош ланганлигини, унинг тошдек каттик \олга кел- 
гани эса цементнинг тишланиб булганлигини билдиради.
Стандартда курсатилган талабларга мувоф ик портланд­
цемент 45 минутдан кейин тиш лаш а бош лаши ва камида 
12 соатда тиш лаш иб булиши лозим.
Температура ортиб бориши билан цементнинг тиш ла­
шиш муддати тезлаш ади, температура пасайиб бориш и 
билан эса секинлаш ади. Сув керакли микдордан ортик, 
кушилса \а м цементнинг тиш лаш иш и секинлаш ади.
Клинкер минералогик таркибининг ва солиштирма сирт 
м икдорининг тиш лаш иш муддатларига таъсири клинкер 
м инералларининг гидратацияланиш тезлиги билан харак- 
терланади, цемент хамирининг тиш лаш иш жараёнида С 3А 
асосий роль уйнайди, уч кальций алюминат кандай тез- 
ликда тиш лаш са, гипс кушилмаган майдаланган портланд­
цемент клинкери \а м тахминан шундай тезликда ти ш ла­
ша бош лайди.
Ц ементдан канча иссикдик ажралиб чикиш и у к,анча- 
л и к майда туйилганлиги ва минералогик таркибига, унда 
минерал куш илмаларнинг бор-йукдигига б о т и к - Энг куп 
иссикдик гидратацияси С 3А (карийб 1050 кал/г) билан 
C 3S (тахминан 540 кал/г) дан булади. И кки кальций с и ­
ликат тегишли равишда 3-2 марта кам иссикдик чикаради. 
Ш уни айтиш керакки, бетон конструкциясининг тем пе­
ратураси жами гидратация иссикдигига эмас, балки ис- 
си кдикнинг ажралиб чикиш тезлигига \ам боглик. С 3А ва 
C 3S дан айникса куп иссикдик ажралиб чикади. Д ем ак, 
яхлит бетон конструкциялари учун таркибида шу м и н е­
раллар куп булган портландцементларни ишлатиб булмайди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Натижада бетон конструкциялар уз-узидан кизийди. Бу 
хрлатнинг яхши ва ёмон томонлари бор. М асалан, киш 
вактида цемент экзотермияси бетон килинаётганда конс- 
трукциянинг тез музлашига йул куймайди. Бу эса котиш 
жараёнига яхши таъсир курсатади. Бирок жуда куп и сси к­
лик ажралиб чикиши \а м номакбул \одисадир, чунки це­
мент экзотермияси натижасида яхлит бетон кон струкц и я­
лар ичидаги температура 50...60°С ва ундан \ам ортади, 
демак, таш ки катламлар \ав о температурасида булади. Бу 
эса конструкциянинг таш кариси ва ичкарисидаги темпе- 
ратуранинг турлича булишига олиб келади. Бетон элемент 
\а м , \а р кандай тош минерал каби температура ортиши 
билан улчами катталашади ва аксинча температура пасайи- 
ши билан тораяди. Бинобарин, бетоннинг анча совиган 
таш ки катламлари сикилиш га интилади, лекин кизиб кет­
ган ички катламлари бунга йул куймайди. Натижада, б е­
тоннинг сиртки катламлари чузилган (зуриккан) \олатда 
колади ва ёриклар пайдо булади. Демак, бу ходисанинг 
олдини олиш учун белит цемент иш латилгани маъкул, 
бирок бундай цементларнинг м уста\кам лиги анча паст.
Хажмий узгаришларнинг куйидаги турлари бор: цемент 
хамири чукиши (кириш иш ), цемент — сув системаси тор- 
тилиш ининг руй бериш и, хажмий кенгайиш и, кириш иш
ва ш иш иш , температура таъсиридаги \аж м и й узгариш лар- 
дир. Цемент доналари огирлиги кучи таъсирдан сувда чуки­
ши туфайли сув юкорига сикиб чикарилади, цемент д о ­
налари эса (аввал йириклари, сунгра майдалари) тупла- 
ниб колади. Цемент аралаш м аларининг катламланиш деб 
аталадиган бу хоссаси бетон конструкциялари м уста\кам - 
лигига катта таъсир килади; цемент хамирининг юкориги 
серсув катламларида, котганидан сунг унчалик муста^кам 
булмаган говак-цементтош \о си л булади. Бундай катлам­
ланиш натижасида тулдиргич остига унчалик м уста\кам
булмаган ва энг говак цементтош катлами жойлаш ади. 
Ш унинг учун механик кучлар таъсирида бетон худди шу 
энг буш жойидан бузилади. Бундан таш кари, бетон говак- 
ларига сув кириб музлаб колиш и туфайли унинг совукка 
чидамлилиги, ш унингдек, агрессив сую кликлар таъ си ри ­
да коррозияланиш га чидамлилиги \ам камаяди.
Катламланиш ж араёни унчалик куп давом этмайди. 
Б ирок чукиш нинг нисбий микдори анчага (2...3% гача) 
етади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ц ементнинг сув тутиб тура олиш кобилияти уз навба­
тида цемент канчалик майда туйилганлигига ва унинг тар­
кибига боглик.
Цементгош \авода котаётганда, одатда \аж м и ки чрая­
ди (кириш ади), сувда котаётганда эса бир оз ортади (ш и- 
шади). У бир ой давомида котганда 0,5...0,6%га кенгайиш и 
ёки кириш иш и мумкин (яъни 1 м да 5...6 мм кириш ади). 
Окибатда цементтош га Караганда бетон бир неча баравар 
кам кириш са ёки шишса яхлит бетон конструкциялар дарз 
кетиши мумкин. К ртиш нинг дастлабки давридаги ки ри ­
шиш ва ш иш иш бир ойлик жараённинг 60...70%ига етади. 
Бунга сабаб, курсатилган давр ичида гидратланаётган це­
мент доналарининг намни тортиш ва бугланиш \и со б и га 
хамирнинг айникса тез сувсизланиш идир. Сувсизланиш
натижасида заррачалар бир-бирига якинлашади ва цемент- 
тош киришади. Вакт утиши билан чукиш ва ш иш иш де- 
формациялари тухтайди, бирок атроф м у\и тни н г нам ли­
ги узгариши билан бу жараён яна давом этиши мумкин.
Цементтош кимёвий реакциялар натижасида \ам \а ж - 
мий кенгайиши мумкин. Мисол учун клинкер таркибида­
ги эркин о \а к ва магний оксидининг суниши, ш унинг­
дек, уч кальций алю минат билан гипснинг узаро таъсир 
этиши \ам да кимёвий реакцияларда ажралиб чиккан и с­
сиклик натижасида цементтошда деформация содир були­
ши мумкин.
Портландцемент м уста\кам лик курсаткичларига кура 
маркаланади. 28 кун кртирилган намунанинг сик;илиши- 
даги м уста\кам лик чегараси цементнинг активлиги деб 
аталади, марка шу курсаткичга караб белгиланади. Агар 
цементнинг активлиги 54,6 М Па булса, унинг маркаси 
500 деб белгиланади. Портландцемент учун 300, 400, 500 
ва 600 маркалар белгиланган.
Котаётган портландцем ентнинг м уста\кам лиги вакт 
буйича бир текис ортмайди. Портландцементдан тайёрлан­
ган бетон 3 кун давомида котгандан сунг унинг муста\кам - 
лиги шу марка учун белгиланган 28 кунлик муста\кам лик- 
нинг ярмига етади, муста\камликнинг колган ярмига эса
25 кундан кейин эришилади. Бирок портландцемент асо­
сида тайёрланган бетоннинг 28 кунда эриш илган муста^- 
камлиги бошка хил гидравлик богловчи моддалардан тай ­
ёрланган бетонларники каби охирги м уста\кам лик булиб
www.ziyouz.com kutubxonasi


\и с о б л а н м а й д и , у м ак си м ал м у с т а \к а м л и к н и н г урта 
\и со б д а 50 %ини таш кил этади. Кулай ш ароитда цем ент- 
тош н и н г ёки бетоннинг котиш и бир неча йил давом эта ­
ди, шу туф айли охирги м уста\кам ли к шу маркага хос 
муста^кам ликдан баъзан бир неча марта ортик, булиш и 
мумкин. Ц ементтош муста^камлиги ва бу м уста^кам лик- 
нинг усиш и айникса кли н керн и н г м и нералогик та р к и ­
бига боглик,. Уч кальций си л и катн и н г охирги м у ста\кам - 
лиги ,\ам, м уста\кам ликнин г ортиш тезлиги \а м бош ка 
м инералларникидан юкори. C 3S ни н г м уста^камлиги ай - 
никса котиш нинг дастлабки 7 кунида тез ортади. Ш у давр 
и чида 28 кунлик м уста\кам ли к н и н г 70 % га яки н и таъ- 
м инланади.
И кки кальций силикат бутунлай бош кача котиб мус- 
та\кам ланади. C 3S га Караганда C 2S нинг м уста\кам лиги 
дастлабки (28 кунгача) амалга ош майди. Аммо кейинча- 
л и к C 2S нинг муста^камлиги тезда орта бош лайди ва н а ­
тижада C3S каби муста\камланади. Бу минералларнинг бир- 
биридан бундай фаркланишига сабаб гидратацияланиш тез- 
лигидир.
C 3S нинг гидратацияси тахминан бир ойдатугаш и мум­
кин, C 2S нинг гидратацияси эса бу вактга келиб эндигина 
кучая бош лайди. Демак, дастлабки даврда тез котадиган 
бетон тайёрлаш керак булса таркибида уч кальций с и л и ­
кат куп булган алит портландцемент ишлатиш лозим . Б е­
тон конструкциялари куп вакт утгандан сунг н и \о я тд а
м уста\кам ланиш и талаб килинса белит портландцемент 
иш латиш керак. С3А бош ка минералларга нисбатан унча­
ли к муста^кам эмас, чунки у гидратланганда говак ва ун ­
чалик муста^кам булмаган структура \оси л булади. C 3S ва 
C 2S гидратланганда эса янги анча зич структура \о си л
Килади.
Цемент клинкери сингари купминерал аралашмаларда 
С 3А цементтош м уста\кам лигин инг усиш ига яхши таъсир 
курсатади ва коллоид силикат массаларининг зичланиш
ж араёнига ёрдам беради. Тез котадиган цемент таркибида 
ф акат С3А куп булиши билан характерланади. Таркибида
60...70% C 3A + C 3S ва 10% С 3А булган цем ентнинг дастлаб­
ки котиш даврида м уста\кам лиги анча тез ортади.
П ластик цемент хамири тайёрлаш учун зарур булган 
сув микдоридан клинкер м инераллари кимёвий йул б и ­
www.ziyouz.com kutubxonasi


лан боглаб олинадиган сув микдори амалда доим кам була­
ди. М асалан, бир ойдан сунг цемент кимёвий йул билан 
\ам м аси булиб уз огирлигига нисбатан 15...20% сув би- 
риктиради, ва^оланки нормал кую кхам ир олиш учун х,ам, 
одатда 25% дан ортик, сув талаб килинади. Конструкция 
колипига жойласа буладиган бетонбоп кориш малар тай­
ёрлаш учун, одатда, цемент огирлигининг камида 28...30% 
и микдорида сув керак булади.
Шундай килиб, цемент хамирида \ам м а вакт ортик,ча 
сув булади. Бу сув буглангандан сунг цемеиттошда говак 
ва буш ликлар хрсил булади.
Цементтош нинг говаклиги бетон конструкцияларининг 
чидамлилигига сезиларли таъсир курсатади. Сув буглани- 
ши туфайли \о си л булган канат ва говаклардан цемент- 
тошга агрессив сув ва газлар утади, натижада унинг еми- 
рилиш ига йул очилади.
Котиш жараёни нормал утиши учун ва, демак портланд- 
цементтош янада м уста\кам ланиб бориши учун цемент- 
тошда доим сув булиши керак. Ш унинг учун, цементтош 
котиш ж араёнининг биринчи кунларида жуда нам ш аро­
итда туриши зарур. Цементтош нинг куриб колиш ига йул 
куйилса, у муста^кам котишдан тухтайди. Цементтош нинг 
котиши учун зарур нам шароит амалда \ар хил усулда хрсил 
Килинади: бетон конструкцияларга сув сепилади, буяпа- 
нади, конструкцияга 
6 y F
утказмайдиган плёнка \о си л кила- 
диган махсус эмульсиялар ёки полиэтилен плёнкалар коп- 
ланади ва х,оказо.
16-§. Портландцемент турлари
Ц ементнинг куп турлари маълум. Баъзи бирлари жуда 
тез котса, баъзилари жуда секин котади. Сув инш оотлари 
учун цементниг бир тури ишлатилса, йул курилиши иш - 
ларига иккинчиси ва бинокорлик коришмалари учун эса 
учинчи тури кулланилади. Цементнинг бундай хилма-хил- 
лиги, унинг таркибидаги туртта минералнинг нисбатига 
богликдир.
Цемент канча яхши туйилган булса, унинг сифати шун­
ча яхши булади, тиш ланиш кобилияти шунча ош ади, чун­
ки заррачаларнинг умумий юзаси канча катта булса, мод­
да заррачалари уртасидаги физик-кимёвий жараёнлар шун­
ча тула ва тез утади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


П ортландцем ент гидравлик богловчи моддаларниг бир 
туридир. Бу богловчи моддалар каторига яна гилтупрокли 
цемент, пуццолан цемент, ш лакли цемент, микротулди- 
рувчи цемент, кенгаювчи цемент каби гидравлик боглов­
чилар киради. Бу богловчи моддалар яна бир канча кури- 
нишга эга.
М асалан, портландцемент таркибига кура: оддий, алит- 
ли, белитли, алю м инатли, алю м оф ерритли, ф ерри тли , 
хоссаси ва иш латилишига кура оддий, тез котувчан, м а \- 
сус тез котувчан, пластиф икацияланган, гидрофоб, суль­
фатли сувларга чидамли, уртача экзотерм ик тампонаж , о к
ва рангли хилларга булинади.

Download 14,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   198




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish