A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanidan ma

SAVOLLAR VA TOPSHIRIQLAR 
1. Ekologiya fani nimani o`rganadi? 
2.Ekologiya faning tarixi haqida so`zlab bering. 
2.O`rta Osiyolik allomalarning tabiat va ekologiya faniga qanday hissa qo`shganlar? 
3.O`zbekistonda ekologiya fanining kisqacha rivojlanish tarixi haqida so`zlab bering. 
 

---

2-MAVZU. EKOLOGIK OMILLAR VA ULARNING ORGANIZMLARGA 
TA'SIRI. CHEKLOVCHI OMIL TUSHUNCHASI BIOTIK VA ANTROPOGEN 
OMILLAR 
 
Yerda hayot paydo bo`lganiga 1 milliard 700 million yil bo`lgan deb faraz qilinadi. SHu 
davr ichida vujudga kelgan barcha tirik organizmlar hayoti doimo tashqi muhit bilan bog’liq 
holda qator o`zgarishlarga duch kelgan. Tashqi muhit ko`pgina ekologik omillardan iborat. Bu 
omillar odatda uch guruhga bo`lib o`rganiladi: abiotik (yoki o`lik omil), biotik (tirik omil) va 
antropogen (yoki inson omili). Odatda ekologik omillar barcha tirik organizmlarga bir vaqtda 
kompleks ravishda bevosita yoki vositali ta`sir ko`rsatadi. Ammo bu omillarning har birining 
ta`sirini aniqroq, yaxshiroq tasavvur etish uchun ular alohida-alohida olib o`rganiladi. 
Organizmning tevarak atrofini o`rab olgan va vositali hamda vositasiz ta`sir etuvchi bu omillar 
yig’indisi shu organizmning yashash muhitini tashkil etadi. Demak, muhit ekologik tushuncha 
bo`lib, ko`proq geografiya fanlarida qo`llaniladi. ekologik omil tushunchasi tashqi muhit 
tushunchasiga nisbatan birmuncha torroq ma`noga ega bo`lib, muhitning ayrim unsuri 
hisoblanadi, ekologik omil xillari quyidagi jadvalda ko`rsatilgan (1-jadvalga qarang). 
Muhitning ayrim ekologik omillari har biri birgalikda yashayotgan organizmlarning 
barchasi uchun yoki har xil turlar uchun turlicha ta`sir etishi mumkin va turlicha ahamiyat kasb 
etadi. Masalan, tuproqdagi tuzlar miqdori va tarkibi o`simliklarning oziqlanishida muhim 
ahamiyatga ega bo`lsa, hayvonlar uchun uning ahamiyati uncha katta emas. YOki qishki kuchli 
shamollar ochiq havoda yashovchi yirik hayvonlarga salbiy ta`sir ko`rsatsa, inida yoki qor ostida 
yashovchi kichik hayvonlarga deyarli ta`sir etmaydi va hokazo. Ammo shuni aytish kerakki, 
ekologik omillarning organizmga ta`sir etish xarakteri qanchalik xilma-xil bo`lmasin ularning 
barchasi uchun quyidagi bir necha umumiy qonuniyatlarni ko`rsatish mumkin. 
    1- jadval