A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanidan ma

Pestitsidlar va atrof muhit.  eng buyuk yutuqlardan biri o`simliklarni kimyoviy himoya 
qilish(xilma-xil zararkunanda, kasalliklarga qarshi) vositalarni kashf etilishi bo`ldi. Pestitsidlar 
ishlatilishiga ko`ra turli sinflarga bo`linadi: 
1.  Insektitsid (zararli hashorotlarga qarshi). 
2.  Gerbitsid (yovvoyi o`tlarga qarshi). 
3.  Fungitsid (zamburug’larga qarshi). 
4.  Zootsid (kemiruvchilarga qarshi). 
5.  Bakteritsid (xilma-xil zararli bakteriyalarga qarshi). 
Rossiya FAning muxbir a`zosi A.YAblokovning ma`lumotlariga ko`ra, 1986 yil MDHda 
kimiyoviy himoya vositalarining miqdori har bir kishiga 1,4 kilogrammdan to`g’ri kelgan. 
1989 yilda gektariga 3 kilogramm ishlatilgan. Boltiqbo`yida bu ko`rsatkich-200 kilogramm, 
Ashgabadda 64-200 kilogrammni tashkil etadi. 
Akademik A.Fokinning fikriga ko`ra, butun MDHda pestitsidlar ishlatilishi bo`yicha 
juda ko`p xatolarga yo`l qo`yilgan. Ayniqsa, xlororganik birikmalar haddan ziyod ko`p 
ishlatilgan. Masalan, DDT bir vaqtda eng ko`p ishlatilgan va uni yaratuvchi P.Myuller Nobel’ 
mukofotining sovrindori bo`lgan (1938). Avval go`yo malyariya, sariq, bezgak, tif 
kasalliklaridan qutulishga imkon berdi. Ammo keyingi tadqiqotlar shuni ko`rsatadiki, DDTdan 
foydalanish juda xavfli ekan. Shuning uchun undan foydalanish 1971 yildan boshlab to`xtatildi. 
Ma`lum bo`lishicha, pestitsidlar odam va hayvon to`qimasida yig’ilishga ega. Surunkali 
organizmga kirib turishi natijasida asab va yurak-tomir sistemasiga ta`sir ko`rsatadi. DDT(dixlor 
difenil trixlor etan) va shu tipdagi moddalar onaning suti orqali bolaga o`tadi. Bu xilma-xil 
tug’ma patologiya va embrionning o`lishiga sabab bo`ladi. DDT hatto antarktidadagi 
pingvinning ham jigaridan topilgan. 
Butun jahon sog’liqni saqlash tashkilotining ma`lumotiga ko`ra, dunyo bo`yicha yiliga 
500 ming aholi zaharlanadi. Ularning 10%i o`lim bilan tugaydi. Atrof-muhitni surunkali ravishda 

---

pestitsidlar bilan ifloslanishi tufayli insoniyat doimo katta xavf ostida yuradi. Masalan, AQSHda 
ishlatiladigan al’derin va dil’drin deb nomlangan pestitsidlar 23% sut mahsulotida, 88% 
mevalarda, 96% go`sht va baliq mahsulotlarida uchrashi aniqlangan. 
Tirik organizmlar organlarida, to`qimalarida, hujayralarida pestitsidlar miqdori atrof-
muhitdagiga qaraganda ancha ko`p bo`ladi. Bu hodisa yig’ilish koeffitsienti bilan hisoblanadi. 
Suvda yashaydigan hayvonlar uchun bu koeffitsient juda yuqori. Masalan, 10-15, molyuska 
uchun 25-50. Pestitsidlarning salbiy ta`sir mexanizmi quyidagi zanjir mexanizmi orqali amalga 
oshadi: