A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanidan ma

Biogeotsenoz va ekosistemalarning ba`zi bir farqlari  
    9- jadval 
Biogeotsenoz 
Ekosistema 
1. Tabiiy hodisa hisoblanadi 
2. Ma`lum tabiiy chegaraga ega bulgan 
fazoviy birlik; u ko`
SNI 
biogeotsenozlardan 
(fitotsenozi bilan ajralib tuoadi  
Tabiiy yoki butunlay sun`iy hodisa bo`lishi 
mumkin  
 Funktsional  birlik  bo`lgani  uchun  qo`shni 
ekosistemalardan ajralib turishi shart emas. 
Yirik ekosistemalar odatda odam ta`sirdaa bo`ladi 
Biogeotsenozning asosiy komponentlari atmosfera, tog’ jinslari, suv, o`simlik va 
hayvonot dunyosi hisoblanadi. Uning organik dunyosi (o`simliklar, hayvonlar, zamburug’lar 
,mikroorganizmlar) biotsenoz deb atalib, muhit esa ekotop deyiladi. ekotop o`z navbatida 
klimatop (atmosfera) va edafotop (tuproq) degan tarkibiy qismlardan iborat. Biogeotsenozlar har 
xil o`lchamda, ya`ni kichik va katta maydonda bo`lishi mumkin. Botqoqlikdagi do`nglik, 
o`rmondagi to`nka, biror hayvon uyasi (in) atrofi, akvarium kabilar kichik biogeotsenozlarga 
misol bo`lsa, o`rmon, dasht, cho`l, o`tloqzor va boshqa maydonlar yirik biogeotsenozlardir. A. 
Tensli ta`rifiga ko`ra ekosistema ichki va tashqi doiralarda moddalar va energiya almashinuviga 
ega bo`lgan tirik va jonsiz komponentlarning cheksiz barqaror sistemasidir. Shunday qilib, 
ekosistema mikroorganizmlarga ega bo`lgan bir tomchi suv, o`rmon, tuvakdagi o`simlik, kosmik 
kema va boshqalardir. Ekosistemalar biogeotsenozga nisbatan kengroq tushuncha hisoblanadi. 
Har qanday biogeotsenoz o`z navbatida ekosistema bo`la oladi, ammo har qanday ekosistemani 
biogeotsenoz deb bo`lmaydi. 
Ekosistemada moddalar aylanishini ta`minlash uchun ma`lum miqdorda kerak bo`ladigan 
anorganik moddalar zahirasi va bajarayotgan ishi jihatidan uch xil ekologik guruhni tashkil 
etuvchi organizmlar bo`lishya zarur. Birinchi guruhga yashil o`simliklar kiradi. Ular 
quruqlikdagi har qanday biotsenozning asosiy tarkibi va energiya manbai sifatida xizmat qiladi. 
Bunday  avtotrof  organizmlar  produtsentlar  deb  ataladi.  Produtsentlar  —  assimilyatsiya 
jarayonida to`plangan energiyasini boshqa organizmlarga beruvchilardir. Ikkinchi guruhga 
hayvonlar kiradi. Ular o`simliklar tomonidan to`plangan organik moddani iste`mol qiluvchilar 
bo`lib hisoblanadi va konsumentlar deb ataladi. 
Zamburug’lar biotsenozda turlicha rol’ o`ynaydi. Ular orasida o`simlik va hayvonlarda 
tekinxo`r holda yashovchi va ko`pchiligi organik moddalarni mineral moddalarga 
parchalovchilar  bo`lib,  ular  redutsentlar  deyiladi.  Ammo  shu bilan birga ko`pchilik 
zamburug’larning meva tanalari jamoadagi hayvonlar uchun sevimli ozuqa bo`lishi ham 

---

mumkin. Bunda ular konsumentlar hisoblanadi. Bakteriyalar birinchi navbatda redutsentlar 
hisoblanib, ular organik moddalarni mineral moddalarga parchalab beradi. Demak, yuqorida 
sanab o`tilgan organizmlar guruhi o`rtasiga keskin chegara qo`yib bo`lmaydi, chunki 
konsumentlar (hayvonlar, zamburug’lar, tekin-xo`r o`simliklar) ayni vaqtda redutsentlar 
vazifasini ham bajarishi mumkin. epifitlar asosan produtsentlar hisoblansa ham oziqlanish 
vaqtida daraxt tanasi po`stlog’idagi parchalangan o`simlik qoldiqlaridan foydalanadi, ya`ni bir 
vaqtda redutsentlar vazifasini ham bajaradi.