A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanidan ma

Biotsenozning fazoviy tuzilmasi. Har qanday jamoa uning tarkibiy qismi hisoblangan 
o`simlik bilan bog’langan va tavsiflanadi. Jamoaning shakllanish davrida turlar har xil holatlarda 
joy oladilar. Ba`zi bir turlar tuproqda, ikkinchi birlari uning yuzasida, suvlikda va hatto 
troposferaning ancha yuqori qismlarida tarqalishi mumkin. Ba`zi bir turlar daraxt tanalarida 
(epifit) va barglarida (epifil) yopishgan holda yashaydi. Natijada fitotsenozning tuzilishida 
qavatlik kelib chiqadi. Qavatlik deyilganda jamoadagi turlarning tuproq yuzasiga nisbatan har xil 
balandliklarda qavatma-qavatligi va uning qatlamida har xil joylanishi tushuniladi. Gidrofit 
jamoalarda qavatlik suv yuzasi, suv qatlami va gruntdagi suvzamin kabi ko`rinshlarga ajratiladi. 
Qavatlik ayniqsa o`rtacha iqlimli o`rmon fitotsenozlarida yaqqol ko`rinadi. O`rmonlarda 
odatda 3-5 qavatlik kuzatiladi. 1-2 qavatlar birinchi, ikkinchi va uchinchi darajalardagi daraxtlar, 
3-  qavat  -  butalar,  4-qavat  o`t  va  butachalar,  5-  qavat  -  mox  va  lishayniklar  qavati.  O`t  
o`simliklardan tashkil topgan fitotsenozlarda ham 2-3 va 4 qavatlar ajratiladi. 
Jamoadagi har bir qavat o`zining mikroiqlimiga zga bo`lib, o`ziga xos yorug’lik va 
harorat tartibi, namlik va havo tarkibi hamda harakatiga ega bo`ladi. Yuqori qavatdagi 
o`simliklar soyasida pastki qavatda o`suvchilar uchun qulay hayot sharoiti vujudga keladi. 
Ko`pchilik quruqlikda va suvda yashovchi hayvonlar biror-bir maxsus qavatlik bilan bog’langan 
bo`lmasada, umurtqasiz hayvonlar ko`pincha tuproqning o`simlik ildizi bilan bog’liq qavatlarda 
yashashi mumkin. 
Quruqlikda yashovchi hayvonlar o`z holatlarini yil davomida jamoaning u yoki bu 
qavatlarida turli muddatlarda yashash bilan boshqarib turadi. Shunga qaramasdan ba`zi 
sistematik guruhdagi hayvonlar uchun qavatlik ajratiladi: hasharotlar orasida tuproqda 
yashovchilar — geobiy, tuproq yuzasida yashovchilar - gerpetobiy, moxlar qavatidagilar - 
briobiy,  o`t  o`simliklar  qavatidagilar  -  fillobiy  va  ancha  yuqori  havo  qavatlaridagilar  —  
aerobiylar. Qushlar orasida tuproq yuzasiga, butalarga, daraxtlarga uya quruvchilar, daraxt tanasi 
va shoxlaridan to`g’on yoki boshpana qurishda foydalanishi, qushlarning uya qurishlari va 
uboshqa ko`p misollar keltirish mumkin.