A niqlik param etrlari va e ta lo n m anbalarning a so siy X a to lik la r I

2-bob. OPTIK TOLA VA KABELLAR
2.1. Optik tola va uning tuzilishi
Tolali optik aloqa tizimida optik tebranishlarning tarqalishini 
chegaralovchi va yorug‘lik energiyasi oqimini berilgan yo'nalishda 
yo'naltiruvchi, uzatish va qabul qilish traktlarini bog'lab turuvchi 
m u h it 
optik yorug'lik uzatkichlar
deyiladi. O ptik y o ru g ‘lik
uzatkichlarning tavsiflari qisman aloqa tizimining sifatini aniqlaydi. 
Shuning uchun TOATni loyihalashtirishda nurlanish tarqaladigan 
uzatuvchi m uhit — optik yorug‘lik uzatkichlarning tavsiflarini 
hisobga ohsh kerak.
TOATda maxsus optik yorug‘lik uzatkichlar — optik tolalar 
(OT) qo'llaniladi.
Kichik so‘nish koeffitsiyentiga ega b o ‘lgan optik yorug‘lik 
uzatkichlar asosida optik signallarni uzoq masofalarga uzatishni 
ta ’minlovchi optik kabellar yaratilgan.
Yorug‘lik uzatuvchi optik tolalar o ‘zak va qobiqdan iborat 
b o ‘ladi. U lar qiym at b o ‘yicha bir-biriga yaqin turli sindirish 
ko‘rsatkichlariga ega. 
0
‘zak uzatuvchi m uhit, qobiq esa o ‘zi va 
o ‘zak orasida chegara hosil qiluvchi sifatida ishlatiladi. Bu chegara 
yorug‘likni y o ‘naltiruvchi fizik kanalni shakllantirib, u orqali 
uzatilgan signalning tashuvchisi yorug‘lik nuri tarqaladi.
Yorug‘lik nurining faqatgina o ‘zak bo‘ylab tarqahshini ta’minlash 
uchun (
2
.
1
-rasm) quyidagi shart bajarilishi kerak:
n,>n2>n3>n0,
bunda:
rij —
o ‘zakning sindirish ko‘rsatkichi;
n2, n3 —
qobiqlarning sindirish ko‘rsatkichlari;
n0 —
tashqi muhitning sindirish ko‘rsatkichi [5].
44
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

"1
"j
a ) 
b )
d )
2 .1 -r a s m .
Yorug‘lik uzatuvchi optik tolalar
Optik yorug'lik uzatkichlarning sindirish ko‘rsatkichi:
n = ^ e ~ j x ,
(2.1)
b u n d a 
e-fi
— m os ravishda nisbiy d ielek trik va m agnit 
o ‘tkazuvchanlik.
Yoki sindirish ko ‘rsatkichi 
n,
yorug‘likning vakuumdagi tezligini 
(c) materialdagi yorug‘lik tezligiga (cm) nisbati orqali ifodalanadi:
n — c/c .
H ar xil m oddalardan yorug‘lik turli tezliklarda tarqaladi. 2.1- 
jadvalda turli moddalarning sindirish ko'rsatkichlari va yorug‘likning 
tarqalish tezliklari keltirilgan [
2
].
2.2-rasmda OTning tarkibiy qismlari tasvirlangan. OT uchun 
asosiy material juda toza va tiniq kvars shishasi, krem niy ikki 
oksidi (S i0 2) hisoblanadi.
Agar dengiz suvi sh u n ch alik tin iq boTsa, u h o ld a Tinch 
okeanida joylashgan 33,177 futli M ariana cho‘kmasining eng chuqur 
joyini k o ‘rish mumkin boTardi [2].
0
‘zak va qobiqning kerakli sindirish ko‘rsatkichlarini olish uchun 
kvars shishasiga qo‘shimchalar qo ‘shiladi. Masalan; germaniy va 
fosfor sindirish ko‘rsatkichini oshiradi, bor va ftor esa aksincha 
uni kamaytiradi.
Tolaning qo ‘shim cha qobiqlari him oya qobig'i hisoblanadi. 
2.2-rasmda optik tolaning tuzilishi ko‘rsatilgan [14]. Tashqi plastik 
qoplama optik tolaning xususiyatlariga ta'sir etuvchi mexanik va 
atrof-m uhit ta ’sirlaridan uni himoya qiladi.
45
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Turli materiallarning sindirish ko‘rsatkichlari