A niqlik param etrlari va e ta lo n m anbalarning a so siy X a to lik la r I

2 . 3 . 2 . T o i i q ich k i q a y tish
55
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m uhit chegarasidan to‘liq qaytadi (2.11-d rasm). Bunda tushish 
burchagi sinish burchagiga teng 
9= d2
bo‘ladi.
Snellius qonuni bo‘yicha tushgan va qaytgan nurlar o ‘rtasidagi 
munosabat:
n.j sin9= n^in92.
92
=900 da kritik tushish burchagi quyidagiga teng:
9
^ =
arcsin (n2/ n {).
(
2
.
2
)
9^
dan katta burchak ostida tushgan nurlar to ‘liq qaytadi.
Bu jaray o n , y a ’ni yorug‘lik energiyasining tu rli sindirish 
ko‘rsatkichli ikki m uhit chegarasidan to ‘liq qaytishi to ‘liq ichki 
qaytish (TIQ) hodisasi deyiladi. TIQ hodisasi yorug‘lik uzatkich 
bo'ylab optik signallar tarqalishining fizik asosi hisoblanadi. U ni 
amalga oshirish uchun optik tola o ‘zagining sindirish ko‘rsatkichi 
n, qobiqning sindirish ko‘rsatkichi 
n2
dan katta bo'lishi kerak.
0
‘zak va qobiq tayyorlanadigan m ateriallarning sindirish 
ko'rsatkichlari nisbatini optimal tanlash orqali yorug'lik nurining 
o ‘zak ichida to ‘liq ichki qaytishi ro ‘y beradi va num i faqatgina 
optik tola o ‘zagi bo‘ylab zigzagsimon tarqalishi ta ’minlanadi.
Masalan, optik tola uchun xos bo‘lgan «,=1,48, «2=1,46 bo ‘lsa, 
u holda (
2
.
2
) qo‘llab, kritik tushish burchagini aniqlash mumkin:
9k =arcsin
(1,46/1,48) =nrc5/'«(0,9864)=80,6°.
Shunday sindirish ko'rsatkichlari nisbatiga ega, kritik tushish 
burchagi 
0
kr=
8
O,
6
° ga teng, tushish burchagi 
92
esa 
0
kr=
8
O,
6
° dan 
katta, masalan 
9
2=81° bo‘lganda, nur ikkinchi muhitga o ‘tmay, 
boshlang‘ich muhitda to ‘liq ichki qaytadi. Optik tola bo ‘ylab signal- 
larning tarqalishi ana shu prinsipga asoslangan. Ana shunday 
sindirish ko‘rsatkichlari, kritik chastota va tushish burchagi qiymat- 
lariga ega optik tola orqali optik signallarning tarqalishi 
2
.
12
-rasmda 
ko‘rsatilgan.
2.12-rasm da kritik burchakdan katta burchak ostida 
9 >9,
kr
o zak-qobiq chegarasiga tushgan nurlar (nur 
1
) chegarada to filiq 
ichki qaytadi. Tushish va sinish burchaklari teng 
9= 92
bo‘lganligi 
uchun, nur (
1
) takroriy qaytishlarga uchrab, o ‘zak muhiti bo‘ylab 
zigzaksimon tarqaladi.
56
www.ziyouz.com kutubxonasi

---