A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

(бЬгппЫи so'nib 
borayotgan 
sinusoidadan,
gorizontal proyeksiyasi 
Arxlmed spiralidan
iborat.
2.5-rasm
Konus sirti yoyilm asida uning vint chizig‘i yoyilm asi ham q o ‘shib
d
tu.svirlungan. Bu yoyilma aylana sektoridan iborat b o ‘lib, и 
j= 1 8 0
°x —
R 
1
(yoki (p $(>(}'
* — ) burchak bilan chegaralanadi (2.5-rasm). Bu yerda 
R -
konus u.so.sining radiusi, / - konus yasovchisining uzunligi.
V lntsim on sirtlar. 
Yasovchi deb ataladigan egri (yoki to ‘g ‘ri) 
chi/.iqning bcrilgan q o ‘z g ‘alm as o ‘q atrofida vint c h iz ig 'i b o ‘yicha 
harnkatlanishi natijasida hosil bo‘lgan sirt 
vint sirti
deyiladi (
2
.
6
-rasm).
27

---

Y asovchisi to ‘g ‘ri chiziq b o ‘lsa, 
hosil b o ‘ladigan sirt 
muntazam vint
sirt
yoki 
gelikoid
deb ataladi. Yasov­
chi (to ‘g ‘ri chiziq kesmasi) sirt o ‘qiga 
perpendikulyar joylashgan bo‘lsa, hosil 
bo ‘lgan vint sirti 
to 'g 'ri gelikoid
(
2
.
6
- 
rasm , 
a),
p e rp en d ik u ly ar b o ‘lm asa 
qiyshiq gelikoid
(
2
.
6
-rasm, 
b),
shuning- 
dek, yasovchi sirt o ‘qi bilan kesishsa 
yopiq gelikoid,
kesishmasa hosil bo‘lgan 
vint sirti 
ochiq gelikoid
deb ataladi.
To‘g ‘ri yopiq gelikoid 
vint konoidi,
q iy s h iq y o p iq g e lik o id
A r x im e d
gelikoidi
deb ham yuritiladi. Texnikada 
bunday sirtlardan turli stanoklam ing 
yurgizish vintlarini, domkrat, press va 
shunga o ‘xshashlarning vintlarini yasashda foydalaniladi. G elikoidlar 
silindrik prujina, ressor, parm alarning vint o ‘yiqlari kabilarni yasashda 
tatbiq qilinadi.
Gelikoidlar.
0 ‘ng y o ‘lli va qadami 
h
ga teng b o ‘lgan to ‘g ‘ri yopiq 
gelikoid (2.7-rasm, 
a),
o ‘ng y o ‘lli yopiq qiyshiq gelikoid (2.7-rasm, 
b)
tasvirilangan.
Bu yerda to‘g ‘ri yopiq gelikoid bazis chizig‘i (gelissasi) va yasovchi 
0 !A l, 0 2A2
kesmasi orqali berilgan. Yasovchilaming frontal proyeksiyalari 
gorizontal tekislikka parallel joylashgan 
О A
kabi kesm alardan iborat, 
ulam ing gorizontal proyeksiyalari sirt o ‘qining gorizontal proyeksiyasi 
О ,
da kesishuvchi nurlar ko ‘rinishida joylashadi. Bunday gelikoidni yasash 
uchun uning aylana qadami 
h
bir xil teng bo‘laklarga bo‘lib chiqiladi va u
2.3-rasmdagi silindr vint chizig‘i kabi bajariladi.
Qiyshiq yopiq gelikoidning 
O
j
A i, 0 2A2
yasovchisi o ‘zining harakati 
davrida to ‘g ‘ri doiraviy konus yasovchilari 
(StT , S2T2)ga
parallel qoladi. 
Bu yerda doiraviy konus yordamchi yoki yo‘naltiruvchi konus hisoblanadi. 
Bunday gelikoidni yasash 
d
diam etrli silindr o ‘qini a burchak ostida 
kesadigan 
OrAp 0 2A2
yasovchi kesma va vint chiziqning qadami 
h
asosiy 
parametr qilib olinadi.
28

---