A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

Kinematik sxemalarda elementlarning shartli grafik belgilanishi
№
Shartli grafik belgilarning nomi
Belgisi
1.
Val, o‘q, sterjen, shatun va boshqalar
2.
Qo‘zg‘almas zveno (stoyka)
s \\\\\V
ч\\\\\ЧЧ
283

---

3.
Zveno qismlarini biriktirish:
qo‘zg‘almas
V
qo‘zg‘almas, lekin sozlanish mumkin
<
4.
Sirpanish podshipniklari:
radialli
1_1
l—1
bir tomonlama radial - tayanchli
- l b !
I n
5.
Yumalash podshipniklari:
radialli
ТГ
о
bir tomonlama radial-tayanchli
“51
ikki tomonlama radial-tayanchli
fol
L2J
6.
Richagli mexanizm zvenolari: ikki elementli kri- 
voship, shatun koromislo
7.
Tasmali uzatmaning umumiy belgilanishi
r
8.
Zanjirli uzatmaning umumiy belgilanishi
9.
Silindrik tishli uzatmaning umumiy belgilanishi
i
V
%
::4
X
X
-
284

---

10.
Konussimon tishli uzatmaning umumiy belgila­
nishi
К
i
11.
Reyka tishli uzatma
С
12.
Sektor tishli uzatma
*
—
X
-
13.
Harakat uzatuvchi vint
10.1-rasmdagi tokarlik stanogining tezliklar qutisi mexanizmining 
kinematik sxemasi quyidagicha o ‘qiladi. Tezliklar qutisi stanokning 
shpindeliga bir necha xil aylanish tezliklarini uzatish uchun xizmat qiladi.
Sxemadan tezliklar qutisining mexanizmi I, И, III, rim raqamlari 
bilan belgilangan uchta valdan: yo‘naltiruvchi shponka bo‘yicha va u 
orqali harakatlanadigan 
4, 6
va 7 tishli g‘ildiraklar zvenosidan va 
С
II ga 
qo‘zg‘almas qilib o ‘matilgan 
3, 8, 9, 10
tishli g‘ildiraklardan, stanokning 
shpindeli bo‘lgan val III da erkin aylanadigan 
11,14
tishli g ‘ildiraklardan,
11 va 14
tishli g ‘ildiraklar orasida joylashgan 
12
ikki tomonlama muftadan, 
J dastadan va 
13
richagdan iborat ekanligi ko‘rinib turibdi.
Aylanma harakat 
M
elektr yuritgichidan tasmali uzatma va 
2
friksion 
ulash muftasi orqali uzatmalar qutisi shestemiyalariga uzatiladi. Demak, 
val I bitta aylanish tezligiga ega bo‘ladi, chunki shkiv pog‘onali emas. 
Val I bilan birga tishli g ‘ildiraklar to‘plami 
4, 6, 7
aylanadi, bulami dasta 
J yordamida yo‘naltiruvchi shponka bo‘yicha surib, 
3-4, 6-8, 7-9
uchta 
tishli g ‘ildiraklar juftini ilashtirish mumkin. Shunday qilib, o ‘rtadagi II 
valga uch xil aylanma harakat uzatish mumkin. Bunda eng katta aylanish 
chastotasi g ‘ildiraklar 
6 \& 8
ilashganda, eng kichik chastotasi g ‘ildiraklar 
7 va 
9
ilashganda hosil bo‘ladi. Tishli g‘ildiraklar 
3
va 
10
val III ga erkin 
o ‘matilgan g ‘ildiraklar 
11
va 
14
bilan doimiy ilashishda b o ‘ladi. Agar 
kulochokli mufta 
12
neytral vaziyatda bo‘Isa, stanok shpindeli aylanmaydi.
285

---

Agar yo‘naltiruvchi shponka b o ‘yicha muftani chap yoki o ‘ng 
tomonga surib, u bilan ulansa, stanok shpindeli aylana boshlaydi. Demak, 
val II ning bir xil o‘zgarmas tezlikdagi aylanma harakatidan shpindelga 
ikki xil tezlikdagi aylanma harakat uzatish mumkin. Bundan val II uch xil 
tezlikka ega bo‘lgani uchun shpindel olti xil aylanish chastotasida aylanma 
harakat qilish mumkin.