A n V a r c h o r iy e V

va Tibet o'lkalarida (Sharqiy Turkiston) targ'ibot va tashviqot
qilaverdi. Oqibatda, zardushtiylik, buddiylik, braxmanlik va xris-
tianlikning ba’zi tomonlarini o'zida mujassamlashtirgan Moniy
ta’limoti nafaqat Sharqiy Turkiston, Xitoy, balki Italiya, Is-
paniya kabi mamlakatlarga ham keng tarqaldi.
Moniy ta’limotida xalq ommasi manfaatini ko'zlovchi
demokratik tamoyillar ham kuchli edi. Shuning uchun ham
Moniy ta’limoti o'sha zamon hukmdorlarining keskin qarshili-
1 
Qayumov A., Is'hoqov М., Otaxo'Jayev A., Sodiqov Q.
Qadimgi yozma yod­
gorliklar. Toshkent, 2000, 135—139-betlar.

---

giga sabab bo'ldi. Oqibatda, Kashmir va Tibet o‘lkalaridan o'z
vataniga qaytgach, Eron shohi Bahrom I ning farmoni bilan
zindonga tashlandi va 277-yilda og‘ir qiynoqlardan so'ng qatl
etildi. Uning boshi Gundishopur shahri maydoniga ilib qo'yildi.
Moniyning izdoshlari ham turli qiynoqlarga mahkum qilindi.
Hatto Rim imperatori Diokletian 296-yilda moniylikni taqiqlovchi
maxsus farmon e’lon qildi.
Eramizning V—VI asrlarida Yaqin va 0 ‘rta Sharq mamlakat­
larida keng tarqalgan Mazdakiylik diniy-falsafiy ta’limotida ham
inson to'g'risidagi fikr-mulohazalar bisyor edi. Mazdakiylik
ta’limotidagi inson to'g'risidagi qarashlar moniychilik ta’siri ostida
shakllandi. Ushbu ta’Iimotning asoschisi Mazdak ibn Hamadon
(470—529) edi. Zardusht ta’limotining asosida yakkaxudolik yo-
tgan bo'lsa, Mazdak ta’limoti ko'pxudolikka asoslangan edi.
Mazdak qarashlariga binoan, butun borliq suv, olov, havo,
tuproqdan tashkil topgan. Xuddi shu unsurlaming qo'shilib turishi
olamda salbiy hodisalar, voqelarni vujudga keltiradi. Bu hodisa-