A n V a r c h o r iy e V

Furqat.
Tanlangan asarlar. Toshkent, 1975, 184—185-betlar.

---

Ian teng bilim olishlari lozim, ayollar erkaklar bilan jamoat 
joylarida biiga bo'lishi mumkin, degan fikrni olg'a suradi.
XIX 
asrning oxiri — XX asr boshlarida O'rta osiyolik 
ma’rifatparvarlar jamiyat hayotini insonparvarlashtirish uchun uni 
demokratlashtirmoq zarur, buning uchun mamlakatda mavjud 
bo'lgan tartib-intizomni tubdan o'zgartirmoq, ijtimoiy adolat 
normalariga amal qilmoq zarur, degan xulosaga keladilar. 
Ma’rifatparvar demokrat shoirlar Muqimiy, Zavqiy, Hamza jami­
yatdagi noxush holatlar, odamlar turmush tarzidagi qoloqlik, 
fikrlash madaniyatidagi zaiflik, madaniy-ma’rifiy qashshoqlik sabab- 
larini ochib tashladilar. Hokimiyatning burnidan narini 
ko'rmaydigan, o'z manfaatini o'ylaydigan, xalq manfaatidan yi- 
roq bir guruh mullalar, eshonlar qo'lida ekanligini ta’kidlab, 
ulaming g'ayriinsoniy qiliqlarini fosh etdilar. Ayniqsa, Muqimiy1, 
chor Rossiyasi Turkiston o'lkasida amalga oshirayotgan mustam- 
lakachilik siyosatini qattiq tanqid qildi. Mustamlakachilik siyosati 
tufayli go'zal Farg'ona vodiysi shaharlari, qishloqlari xarobaga 
aylanayotganligi, odamlar kundan-kunga kambag'allashib, nochor 
holda yashayotganligi, inson haq-huquqlari toptalayotganligi, 
xususan, mustamlakachilar ko'klarga ko'tarib maqtagan «demokratik 
saylov sistemasi» qalbaki ekanligini fosh etdi. Chor Rossiyasi va 
mahalliy amaldorlarning o'zboshimchaligi va shafqatsizligi, aldam- 
chiligi va axloqiy tubanligini masxara qildi. Jamiyat moddiy asosini 
yaratuvchi mehnatkashlar och-yalang'och, qashshoq yashayotgan 
bir sharoitda mahalliy boylar aysh-u ishrat surayotganligi bilan 
murosa qila olmadi. Zulm-zo'rlik va adolatsizlikdan g'azabga keldi. 
Kishilarni mavjud ijtimoiy tuzumning adolatsiz ekanligini anglash­
ga2, bilimga, ilmga, insof-diyonatga, demokratiyaga asoslangan 
insonparvar jamiyat qurishga chaqirdi.
Muhammad Aminxo‘ja — Muqimiy 1850-yilda Qo‘qonda tug‘ilgan. Boshlang‘ ich 
ma’lumotni mahalla maktabida olgan. Qo‘qondagi «Hokim oyim», Buxorodagi 
«Mehtar oyim» madrasalarida tahsil ko‘rgan. Madrasalarni tugatgach, Qo4qon 
yer o‘lchash mahkamasida mirzalik qilgan. 1870-yildan e’tiboran Sirdaryo yoqa- 
sida joylashgan Oqjar paromida pattachi bo‘ lib ishlagan. 1880-yillar boshlarida 
Qo‘qonga qaytgan va umrining oxirigacha Hazrat madrasasi hujrasida yashagan. 
Husnixat va kotiblik bilan shug‘ ullangan o‘z davrining kuchli tanqidiy-satirik 
shoiri darajasiga ko'tarilgan. 1903-yilda vafot etgan.