A n V a r c h o r iy e V

b o 'lib , u in son ruhiga orom beradi. Tuproq esa urug' so c h ish ,
o z iq -o v q a t, u y -jo y qurish va h okazolarga kerak b o'la d i.
Jalolid d in D a v o n iy n in g fikriga ko'ra, o la m m o d d iy a sosin i
tashkil etgan to'rt unsur jam iy at taraqqiyoti u ch u n h am xizm at
q ila d i. 
H a t t o , 
j a h o n
s i v ili z a t s iy a s i n i n g
e n g
m u h im
ko'rsatkichlaridan biri h isob lan gan yozu v u ch u n zarur b o'lga n
harflarning o 'z ig a m os shakli b o 'la d i. Ushbu shakllar h am ta b i-
atga qiyos etilgan. Harflarning n om i esa osm on jismlari va X udoga
borib taqaladi. Harflar X u d o , tabiat va in son n i birini ik k in ch isi
bilan b o g ia b turuvchi en g m u h im vositadir.
Eronlik fa ylasu f b orliqning turli shakllari orasidagi o 'z a r o
aloqad orlik m o h iy a tin i b ilish da in so n aq lin ing ah am iyati katta
ek an ligiga e ’tiborini qaratadi. O 'zin in g « N u r-u l-H id o y a » asarida
in so n n in g har bir harakati, qilgan ishi uning aqli b ilan b o g 'liq
b o'lad i. S h u n in g u ch un ham in son faoliyati aqlga b o'y su n ish i
lo zim . A qlli kishi ikkita qaram a-qarshi fikrni esh itg an d a, o 'z
bilim iga asoslanib puxta o'ylab ko'rishi, aql tarozisi bilan o'lch ashi
lo z im . A n a o'sh a n d a n so 'n g aql hukm iga to'g'ri keladigan va
an iq isb otlan gan fikrni m a ’q u llash i zarur, deb y o z a d i.2
1 Jaloliddin Davoniy 1427-yilda Eronning Kazarun viloyatidagi Davon qishlog‘ida 
tug‘ilgan. Boshlang‘ich maktabni tugatgandan so‘ng Sheroz madrasalaridan birida 
o‘qigan. Madrasani tugatgach, Sheroz shahrining qozisi bo‘lib ishlagan. Qozilik- 
dan iste’foga chiqqach, madrasaga mudarrislik qilgan. Keyinchalik qishlog‘iga qaytib, 
umrining oxirigacha ilmiy ish bilan shug‘ullangan va 1502-yilda vafot etgan. Falsafa, 
mantiq, fiqh, axloqshunoslik, riyoziyot va geometriyaga oid bir necha asarlar 
yozgan, chunonchi «Zaruriyatning isboti haqida risola», «Harflar haqida risola», 
«Mijoz talqini haqida risola», «Ruhshunoslik haqida risola», «Bolalami tarbiya- 
lash usuli», «Armiyani boshqarish prinsipi» kabi asarlari ilmiy jamoatchilikka 
yaxshi ma’lum. Uning eng yirik asari «Axloqi Jaloliy* maktab va madrasalarda 
o‘quv qo‘llanma sifatida keng foydalanilgan.
2 
Jaloliddin Davoniy.
Nur-ul-Hidoya. 0 ‘zbekistonda ijtimoiy-falsafiy fikrlar tari- 
xidan. Toshkent, 1995, 133-bet.

---