A n V a r c h o r iy e V

podshoh qilish edi. Podshoh bo'lish uchun esa, ikki narsa
zarur: birinchidan, erkinlik, tashqi ta’sirdan xolis bo'lish, ya’ni
mustaqillik; ikkinchidan podshohlik qilish uchun zarur bo'lgan
xislatlarning mavjud bo'lishi. Shuning uchun Xudo insonga aql-
idrok va erk ato etgan, yaxshilik va yomonlikning farqiga borish
uchun fikrlash qobiliyatini bergan. Xuddi shuning o'zi inson­
ning mohiyatini, unda Xudo obrazini mavjudligini tasdiqlaydi.
Insonning olamga podshohlik qilishi, tabiat ustidan hukmron
bo'lishini ta’minlash uchun unga tabiat bilan aloqa qiluvchi
a’zo — tana bilan hayvoniy jon ulashgan.
Xudoning inson qiyofasida namoyon bo'lish g'oyasi, na-
faqat qadimgi Yunon madaniyatida, balki yakka xudolikka aso­
slangan dinlar — iudaizm va islomda ham yo'q edi. Faqat
xristian dinida boshqa dinlardan farqli o'laroq, unda xudo inson
qiyofasida gavdalanadi. Xristianlikkacha hech qayerda, hech
qachon Xudo bilan inson qiyofasi bir-biriga o'xshaydi, deb
tasvirlanmagan. Bu ikki asos: inson va Xudo hech qachon bir-

---

birlari bilan qo‘shilib ketmagan edi. Xristianlik o'zining trans-
sendental xususiyatiga ko'ra, Xudo bilan koinotga hukmronlik
davosini qildi. Xuddi o'sha hukmdor Xudoning inson tanasiga
o'rnashib olishi ajablanarli holat edi.
Xristianlik ta’limotiga ko'ra, jon tanadan tashqarida yashay
olmaydi (Platonning tushuntirishicha esa, jon o'lmas, tana
o'lganidan so'ng ham boshqa tanaga ko'chib yashayveradi), degan
aqida o'rta asr xristian falsafasida, jon va tana muammosining
asosini tashkil etdi.
Inson to'g'risida ta’limot yaratishga uringan o'rta asr xristian
faylasuflaridan biri Origendir1. Uning fikricha, inson degan tirik