A n V a r c h o r iy e V

e’tibomi qaratadi. Uning e’tirof etishicha, inson o'z ma’naviyatini
har tomonlama boyitsa, o'zining jismida mavjud bo'lgan turli
g'ayritabiiy his-tuyg'ulami jilovlay olsa, bisotidagi ruhiy-ma’naviy
imkoniyatlami ezgulik, yaxshilik tomon boshqarsa, o'sha yakka-
yu yagona bilib bo'lmas borliq — Xudo vasliga yetadi.
Plotinning fikriga ko'ra, insonning yashashdan maqsadi o'sha
«yakka-yu yagona» vujud tomon siljib borishdir. Bunday oli­
janob maqsadga nafsni tiyish, jismoniy ishtiyoqlami chegaralash
vositasi bilan erishiladi. O'sha «yakka-yu yagona» vujudga bir
necha pog'onalar (ierarxiya), zinapoyalar orqali chiqib boriladi.
Chunki, «yakka-yu yagona» vujud koinotning eng yuqori qava-
tida yuksalib turadi. Xuddi shuning uchun ham, Xudo vasliga
yetishga intilish, inson bolasining azaliy orzusi bo'lib qolmog'i
kerak.
Neoplatonizmning so'nggi yirik vakili Prokldir. Proklning
(410—485-y.) fikriga ko'ra olamni ham, odamni ham Xudo
yaratgan. Olamdagi barcha hodisalar, voqealar, hatto insonning
ongi ham, faoliyati ham rivojlanib, bir ko'rinishdan boshqa
ko'rinishga o'tadi. Rivojlanish, taraqqiyotning, sababchisi ham
Xudodir. Rivojlanish, taraqqiyot uch bosqichni (triada) bosib
o'tadi. Chunonchi: hozir bo'lish, olg'a intilish, teskari tomonga

---

intilish bosqichlarini bosib o‘tadi. Rivojlanish yoki taraqqiyot,
bo‘linish yoki bir holatdan boshqa holatga o‘tish yo‘li bilan
emas, balki o‘sha hodisa, voqea, narsaning ichidagi kuchlar-
ning qarama-qarshiligi tufayli sodir bo'ladi. 0 ‘sha qarama-qarshi
kuchlar tufayli bir narsa o‘zi o‘zgarmagan holda ikkinchi nar-
sani vujudga keltiradi.
Shunday qilib, neoplatonizm ta’limotiga ko'ra Xudo koinot-