A n V a r c h o r iy e V

bilan o n g sizlik orasidagi dialektik aloqadorlikka b og'liq . O n g li-
likni osh irm o q u ch u n o n gsizlik n in g ham faolligin i osh irm o q
zarur. O ngsizlik — tak om illashib , o'zgarib turadigan ruhiy jara-
yondir. O n gsizlik o'zgarm as, tu g'm a instinktgina em a s, balki u
o n g singari u zluk siz o'zgarib turadi, d eb ko'rsatadi. S hu n in g
u ch u n b ilish jarayoni in so n n in g faqat on gli h o latin i o 'z ich ig a
olm a y , balki o n g siz, n oratsional faoliyatin i h am o 'z ich iga m u -
jassam lashtirishini isbotlab berdi.
Freyd qarashlarini u n in g tarafdorlari E .F r o m m , V .R ayx,
G .M ark uze va boshqalar davom ettirdilar. A yniqsa, E .F rom m
uning ruhiy tahlil haqidagi ta ’lim otin i ijtim oiy hayotga tadbiq
etdi2. Lekin F rom m «ijtim oiy m uhitni» tahlil etganda, od am lar­
nin g m anfaatlari turlicha • ekanligi, in son ijtim oiy m oh iy atin i
m avhum ruhiy tahlil yordam ida tushuntirib b o'lm asligini fahm lay
olm ad i. U o'zin in g asarlarida hozirgi kapitalistik ijtim oiy m uhitni
ruhiy kasalga m ubtalo bo'lgan «hasta jam iyat», deb ta ’rifladi3.
VxMamning inson sifatida shakllanishida tabiiy (biologik) va ijti­
m oiy (sotsiologik) om illar dialektikasini ochib berishda ijtimoiylik
rolini bo'rttirib ko'rsatgan falsafiy ta’limotlardan biri marksizm edi.
Marksizm asoschilarining tushuntirishicha, inson tabiatini belgilashda
hal qiluvchi rolni ijtimoiy m uhit o'ynaydi^,JBunday biryoqlama
yondashuv inson m uam m osini o'iganuvchi tabiiy fanlaiga ham o 'z
ta’sirini o'tkazdi. Oqibatda, inson biologiyasi haqida bayon etilgan
1 
Ф р е й д 3 .
П с и х о л о г и я б е з с о з н а т е л ь н о г о . М ., 1989; 
Ф р е й д 3 .
В вед ен и е 
в п с и х о а н а л и з . Л е к ц и и . М ., 1991; Ф р е й д 3. “ Я ” и “ О н о ” 
В 2 т. Д ай д ж ест. 
Т б и л и с и , 1991 va b o sh q a la r.
2