A n V a r c h o r iy e V

laq) tushunchalarini m uom alaga kiritadi. U n ing tushuntirishicha,
kichik olam katta olamga, katta olam esa maksimal olamga o'xshaydi.
N . K uzanskiyning yuqoridagi fikr-m ulohazalaridan shunday xu -
losaga kelish m um kinki, kichik olam — bu in son , u o 'z atrofm i
o'rab olgan tabiiy olam ni nafaqat qayta ishlab chiqaradi, balki
m aksim al X udo olam iga ham o'xshaydi.
N ik olay K uzanskiyning inson to'g'risidagi fikr-m ulohazalariga
yuzaki qarasak, u inson n i X udoga o'xsh atib , o'rta asr o rto d o k -
siyasi doirasidan ch iqm agand ek b o'lib k o'rinadi. Lekin ch u q u r-
roq e ’tibor berib tahlil etsak, u in son n i X u d oga sh u n ch alik
o'xsh atad ik i, y a ’ni inson n i sh u n ch alik xu dolashtiradiki, in son n i
« In son iylik n in g X udosi» yoki «Insonlash gan X u d o», d eb ataydi.
U n in g fikricha, inson ch ek langan va ch ek lanm agan m oh iyat,
ch ek sizlik va ch ek langan likn ing d ialektik birligidan iboratdir.
O ntologik nuqtayi nazardan qarasak, inson X u d o yaratgan jam iki
m avjudotlarning ham m asidan h am ustun turadi. 
M avjudotlar
ich id a faqat farishtalar X udoga m ak sim u m yaq in lash ib borgan,
xolos. «Inson tabiati aylana ichida chizilgan ko'pburchakdir, aylana
esa ilo h iy tab iatd ir».1
K uzanskiy in son n i ilohiylashtirish yordam ida uning ijodiy
m oh iy a tin i o ch ib b erm oqchi b o 'la d i. Agar M utlaq, y a ’ni X u d o
ijodiyot b o'lsa, X udoga o'xshash in son h am M utlaqdir, dem ak ,
u ham ijod iy ibtidoga ega, y a ’ni to 'liq erkinlikka egadir.
N ik o la y K uzanskiy falsafasidagi antropotsentrizm ga yaqin te n -
d en siy a la r X V I asr R en essa n s d avrida Italiyada sh ak llan gan
g u m a n istik k on sep siyalard a yan ad a k uch aytirild i. N ik o la y K u ­