A n V a r c h o r iy e V

nohaqlik, ta’magirlik, shafqatsizlik, g'arazgo'ylik, hasadgo'ylik,
shuhratparastlik, qonunbuzarlik kabi yaramas illatlarni surib
chiqarmoq lozim. Bunday talablar o'z davrining qasamyodi
bo'lib, unga zid ish tutish gunoh hisoblangan. Zardushtiylik
qoidalariga ko'ra, insonning insonga bo'lgan munosabatlari qan-
daydir bir qolipga solingan emas. Zardusht asos solgan ta’limotga
muvofiq, inson eng ulug‘ zot, uning izzat-nafsi g'oyatda hur-
mat qilinishi lozim.
Zardushtiylik ta’limotida bayon qilingan inson va insonpar­
varlik haqidagi g'oyalar Moniy, Mazdak qarashlarida davom
ettirildi.
Yaqin va O'rta Sharq mamlakatlarida eramizning III asrida
keng yoyilgan Moniylik ta’limotiga Moniy ibn Fatak (216—277-
yillar) asos solgan. Moniy Sharqning mashhur kishilaridan biri
edi. Taqdirida shon-shuhrat bilan fojealar qo'shilib-qorishib ket­
gan, qomusiy salohiyatga ega bo'lgan alloma qadimiy Bobulis-
tonda (Janubiy Vaviloniya) taxminan 216—217-yillarda tavallud
topgan. Nodir iste’dodli, o'tkir zehnli Moniy yoshligidanoq
falsafa ilmiga ixlos qo'ydi. Musiqa, hattotlik, tasviriy san’at sir-
larini o'rgandi. «Chin rassomi» aniqroq qilib aytganda, «Shin-
jang» (Sharqiy Turkiston) musawiri nomini oldi. Eron va Turon,
Hindiston shaharlarini kezib, fuqarolami yagona dinga birlash-
tirish g'oyasini taig'ibot va tashviqot qildi. O'zini ushbu g'oyaning
sadoqatli payg'ambari, deb e’lon qildi. Uning e’tiqodiga sajda
qiluvchi odamlar soni borgan sari ortib boraverdi.
Moniy ibn Fatak o'zining diniy-falsafiy qarashlarini
«Shaburaqon», «Kanz ul-ahyo’», «Jabborlar haqida», «Sirlar
kitobi», «Avangelon», «Kefalaya», «Bungohik» (Bungohang»)
kabi asarlarida bayon etgan.