A n V a r c h o r iy e V

lan yaxshilik orasida uyg‘unlik — ko‘prik o'matadiy Bunday
uyg'unlik qadimgi zamon Xitoy falsafasida yaratilgan axloqiy-
likning «oltin qoidasi» edi. v Xuddi shu qoida asta-sekin «so'z
bilan ish» orasidagi mutan6siblikning vujudga kelishi uchun zamin
yaratdi.
Konfutsiy falsafasidagi insonparvarlik bilan yaxshilik orasidagi
uyg‘unlik insonning insoniyligini ifodalovchi olijanoblik
ko‘rinishlarini yagona bir butunga birlashtiradi va qudratli ijti­
moiy tartib-intizom tizimining vujudga kelishi uchun asos yarat­
di. O'z navbatida, bunday tartib-intizom insonning ezgulikka
qaratilgan xayrli ishlarida namoyon bo'ladi. Agar o'sha xayrli
ishlar davlat tomonidan boshqarilsa kishilar tarbiyasida tub
burilish sodir bo'ladi. Konfutsiy Xitoy falsafasi tarixida birinchi-
lardan bo'lib, odamning inson darajasiga ko'tarilishida jamiyat,
davlat, ijtimoiy muhitning ta’siri bo'ladi, degan g'oyani ilgari
suradi. O'zi faoliyat ko'rsatayotgan jamiyatda, fuqarolaming to'q-
farovon yashashlari uchun zarur bo'lgan siyosiy, ma’naviy-
axloqiy prinsi plami ishlab chiqishga harakat qiladi2.
Konfutsiyning fikriga ko'ra, jamiyatning asosiy yacheykasi —
oiladir. Jamiyatni, davlatni u katta oila, deb tushunadi. Oilada
azal-azaldan o'matilgan tartib-qoidaga ko'ra — kichiklar katta-
larga bo'ysunishi lozim bo'lganidek, davlatda ham kichiklar
kattalarga bo'ysunishlari darkor. Oiladagi tartib-intizom qavm-
qarindoshlik, urug'-aymoqchilik belgilariga asoslansa, davlatda
o'matilgan tartib-intizom ko'pincha shaxsning ijtimoiy mavqei-
ga, jamiyatda egallagan o'miga qarab belgilanadi.
Qadimgi Xitoy faylasufi Konfutsiyning jamiyatni boshqarish
haqidagi fikr-mulohazalarining markazida «Hikmatli zot» turadi.