A n V a r c h o r iy e V

bilimlar, gimnlar, qo‘shiqlar, urf-odatlar to'plamlarida inson­
ning insoniy xususiyatlari haqidagi dastlabki fikr-mulohazalarni
uchratish mumkin. Lekin shuni alohida ta’kidlash zarurki, hind
Vedalarida bayon qilingan inson to'g'risidagi falsafiy fikrlar
mifologik-diniy qarashlar bilan qo'shilib-qorilib ketgan edi1.
Hind Vedalari o'z zamonasi ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-
ma’rifiy hayotini aks ettiruvchi yirik madaniy-ma’rifiy merosdir.
Ushbu madaniy boylik bir kunda yoki bir yilda shakllangan
emasj Uning yaratilishi uzoq davom etgan. Xususan, Hindiston-
ga qadimgi oriy qabilalari bostirib kirgan paytlardan boshlab
mamlakat hududida yagona davlat shakllangunga qadar bo‘lgan
davrda sodir bo‘lgan o‘zgarishlarni o‘zida aks ettiradi. Shubha-
siz, o'sha tarixiy taraqqiyot jarayonida hind jamiyati hayotida,
kishilarning fikrlash tarzida muhim o'zgarishlar sodir bo'ldi.
Jamiyat a’zolari asosan to'rtta yirik tabaqaga: braxmanlar
(xudojo‘ylar), kshatriylar (hukmdorlar, harbiylar), vayshalar (yer
egalari, hunarmandlar, savdogarlar) va shudralarga (mehnat -
kashlar) bo'lindilar. Tabaqalar ichida eng farosatlisi braxmanlar
edi2. Shuning uchun ham braxmanlarning obro'-e’tibori uzluksiz
oshib bordi.
Vedalaming yakunlovchi qismi upanishadlardir3. Upanishad-
larda koinot bilan odam orasidagi o‘zaro aloqadorlik haqida bir
talay falsafiy fikr-mulohazalar bayon etilgan. Xususan, olam­
dagi barcha hodisalar, voqealar, shu jumladan, inson xulq-
atvori, xatti-harakati ham olam bilan bog'liq, doimo o'zgarib
turadi. Olamdagi, odamdagi o'zgarishlaming asosida shaxssiz vujud
yotadi. Shaxssiz vujud esa dunyoviy jon bilan individual jonning
birligidan iborat. Dunyoviy jon nafaqat olamning, balki odamning