A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Sun‘iy yelimlar ishlatilishi bo„yicha uch guruhchaga bo„linadi: 
1.Rezina  yelimi.  Butadiyen,  divinilstirol,  divinilnitril,  xlorpren  va 
boshqa sintetik kauchuklarni benzinda eritish natijasida olinadi. Velosiped 
kameralarini  yelimlash  uchun  ishlatiladi  (avtomashina  kameralari  issiqlik 
ta‟sirida  kauchukka  oltingugurt  qo„shib  vulkanizatsiyalash  usulida 
yelimlanadi). 
Polixloropren  kauchugini  etilasetat  va  benzin  aralashmasida  eritib, 
poyabzal  sanoatida  charm  tanavori  bilan  rezina  tagcharmini  biriktirish 
ishlatiladigan  nairit  yelimi  olinadi.  Izopren  va  izobutilenning  qo„shma 
polimerizatsiyasi  natijasida  olingan  butilkauchukdan  polivinilxlorid] 
asosida  izolatsion  lenta,  sellofan  hamda  lavsan  asosida  yopishqoq  tiniq 
lentalar tayyorlanadi. 
2.Nitroselluloza yelimi. Sellulozaga azot kislotasi ta‟sir qilib olingan 
kolloksilinning egiluvchanligini oshiradigan plastifikatorlarga (kanakunjut 
moyi,  dibutilftalat,  Kamfora)  qo„shib,  keton  va  murakkabi  efirlarda 

---

186 
 
(aseton,  etilasetat,  amilasetat,  butilasetat)  eritish  natijasida  tayyorlanadi. 
Poyabzal  ishlab  chiqarish  hamda  ta‟mirlashda  charm  va  gazlamalarni 
yelimlash uchun ishlatiladi. 
3.  O‗simlik  yelimlari.  Gulqog„oz  yelimi  kraxmalni  qaynatish 
natijasida  qisman  parchalanib  hosil  bo„lgan  dekstrindan  olinadi.  Oddiy 
gulqog„ozlarni  yelimlashda  va  kitobni  muqovalashda  ishlatiladi. 
Gulqog„oz  yelimi  tez  buzilmasligi  uchun  mis  kuporosi  va  taxtakanaga 
qarshi  DDT  (dixlordifeniltrixlormetilmetan)  qo„shiladi.  Toza  dekstrin 
yelimi marka va konvertlarni yelimlashda qo‟llaniladi.