А. Н. Алимарданов спорт машғулотларининг тамойиллари ва воситалари

5.Педагогик таъсиротнинг ёш адекватлиги тамойили.
Бу тамойилга кўра педагог шуғулланувчиларнинг қобилиятларини шакллантиришда уларнинг ёшига мувофиқ хусусиятларни, яъни онтогенезнинг табиий равишда алмашиниб турадиган даврларини ҳисобга олиб иш кўриши зарур. Албатга, бу организмдаги турли аъзо ва тизимларда қонуний тарзда кечадиган ўзгаришлар кетидан кўр-кўрона эргашишни билдирмайди. Бу ерда ҳам мазкур ўзгаришларни эътиборга олган ҳолда кўп йиллик машғулотлар давомида тегишли руҳий-физиологик функциялар, хусусиятларга ўз вақтида танлаб таъсир кўрсатилишини таъминлаш устида кетяпти.
Организм вояга етаётган, яъни етилаётган йилларда у ёки бу қобилиятнинг шаклланишидаги кризисли давр бошланганлигини биладиган педагог уларнинг ривожланиш даражасига мақсадга мувофиқ тарзда, самарали таъсир кўрсатиши, организмнинг яширин имкониятларидан тўла фойдаланиши мумкин. Кекса ва катта ёшлилар организмига инволюцион ўзгаришлар хос бўлиб, бу даврда жисмоний тайёргарлик даражасини ошира бориш эмас, балки имкон қадар қобилиятлар ривожидаги ортга қайтиш ўзгаришларига қарши туриш лозим.
6.Жисмоний кобилиятларни ривожлантиришда узиб борувчи таъсиротлар тамойили.
Унинг моҳияти шундаки, фойдаланиладиган педагогик таъсиротлар (воситалар, усуллар ва шакллар) шахснинг шу қобилиятлари ривожланиш даражасига мувофиқ бўлиши керак. Бироқ бу мувофиқлик мутлоқ бўлмаслиги лозим. Жисмоний қобилиятларни узлуксиз ривожлантириб туриш учун ташқи таъсирлар муайян қобилиятнинг ички ривожланишидан ўзиб бориши керак. Агар ташқи таъсирларнинг ички ривожланишлардан бирмунча ўзиб борувчи бундай мувофиқлиги бўлмаса, унда қобилиятлар ривожида тўхташ, қотиб қолиш (турғунлик) юзага келади. Қобилиятлар ривожланишидаги турғунлик, одатда, қолипга айланган усулиятнинг, ўзиб борувчи мувофиқлик тамойили амал қилмаётганлигининг, усулий йўллардан фойдаланишни қобилиятлар ривожидан ортда қолишининг натижасидир.


7. Қобилиятларни ривожлантиришда мутаносиблик тамойили.
Инсон ҳаётининг ҳар бир ёшига хос ривожланиш босқичида қобилиятлар даражасидаги энг мақбул нисбатга риоя қилинишини кўзда тутади. У ёки бу қобилиятларнинг энг муваффақиятли мутаносиблиги алохида машқларда натижаларнинг янада юқори даражасини таъминлайди.
Машғулотлар жараёнида тайёргарликнинг турли воситаларини тўғри тақсимлаш ҳисобига алохида қобилиятлар ривожида зарур мутаносибликка эришиш мумкин.