A muxitdinov, O. K. Qosimov

1
0-orqa g‘ ildirak tormoz 
kolodkalari; 
11
-orqa g ‘ ildirak tormoz silindri; 
12-o
rqa kontur; 
73-orqa ko'prik yarim o‘qining g ‘ ilofi; /¥-prujina;/5-bosim rostlagichi;
76-orqa troslar; 
1
7-tenglashtirgich; 7S-oldi tros; 79-richag; 
20-daraklagich; 27-to‘ xtatib turish tormozining ulagichi; 22-oldingi 
g‘ ildirak tormoz kolodkasi.
140

---

12.2-rasm.
T o ‘xtatib turish tormoz tizimi
12.3-rasm.
Yordamchi tormoz tizimlari 
(Gidravlik tormoz- 
sekinlatgich)
Avtomobilni majburiy sekinlatish xar xil usullarda amalga 
oshiriladi: mexanik usulda (friksion), gidravlik, elektrik, g'ildiraklarsiz 
tormozlash. Avtomobillarda friksion tormoz mexanizmlari keng qo‘ l- 
laniladi. Katta sinfdagi yengil avtomobllarda asosan diskli tormoz 
mexanizmlari qo‘ llaniladi. Kichik va o‘rta sinfdagi yengil avtomobil­
larda oldingi g‘ ildiraklarida diskli tormoz mexanizmlari va orqa 
g ‘ ildiraklarida esa barabanli tormoz mexanizmlari qo‘ llaniladi. Yuk 
avtomobillarida barabanli tormoz mexanizmlari o‘matiladi. Oxirgi
141

---

yillarda yuk avtomobillariga ham diskli tormoz mexanizmlarini qo‘ llash 
rivojlanib kelmoqda.
Lentali barabanli tormoz mexanizmlari zamonaviy avtomo- 
billarning g ‘ ildiraklarida umuman o‘rnatilmaydi. Juda kam hollarda bu 
tormoz mexanizmi transmissiyada to‘xtatib turish tormoz tizimi sifatida 
qo‘ llaniladi.
Gidravlik va elektrik tormoz mexanizmlari tormoz sekinlashtirgich 
sifatida qoMlaniladi. Avtomobillarda shu bilan bir qatorda chiqarish 
quvuri maxsus zaslonka bilan yopilsa dvigatel ham tormoz sekin­
lashtirgich vazifasini bajaradi. Bundan tashqari sekinlanishni dvigatel 
kompressor rejimiga o‘tganda amalga oshirish mumkin.
Tezyurar va poyga avtomobillarda keskin tormozlashni amalga 
oshirish uchun havo qarshiligini oshiradigan maxsus qurilmalar yoki 
parashyutlar qo‘ llaniladi (g ‘ildiraksiz tormozlash).
Mexanik tormoz yuritmasi to‘ xtab turish tormoz tizimida yuritma 
sifatida qoMlaniladi. Hamma yengil avtomobillarda, kichik va o‘rta yuk 
avtomobillarida gidravlik tormoz yuritmasi qo‘ llaniladi. Yengil avtomo- 
billarining sinfiga bog‘ liq ravishda tormoz yuritmasi kuchaytirgichli 
yoki kuchaytirgichsiz ham bo‘ lishi mumkin. Yuk avtomobillarining 
gidravlik yuritmasida vakuumli kuchaytirgich o ‘matiladi. Pnevmavtik 
tormoz yuritmasi katta yuk avtomobillarida qo‘ llaniladi, bundan tashqari 
bunday avtomobillarda kombinatsiyalashgan tormoz yuritmasi ham 
ishlatilishi mumkin. So‘nggi yillarda elektropnevmatik tormoz yuritmasi 
ham qo‘ llanilmoqda.