A muxitdinov, O. K. Qosimov

138

---

XII. TORMOZ BOSHQARMASI
X II.l. 
Tormoz boshqarmasining vazifasi, talablar, tasnifi, 
qo‘lIanilishi
Agar yetakchi g‘ ildiraklarga burovchi moment uzatilmasa, 
avtomobil tashqi qarshiliklar ostida asta-sekin to‘xtaydi. Lekin bu 
holda to‘ xtash yo‘ li uzayib ketadi. Avtomobilning qisqa masofada 
to‘xtatish uchun sun’ iy (ichki) qarshilik kuchini hosil qilishi kerak. Bu 
vazifani tormoz boshqarmasi (tormoz boshqarmasi) bajaradi.
Tormoz boshqarmasi avtomobilni sekinlatish yoki to'xtatish va 
to‘xtab turgan avtomobilni cheklanmagan vaqt mobaynida joyidan 
qo‘zg‘almasligini ta’minlash uchun xizmat qiladi.
Tormoz boshqarmasi o ‘z vazifasini samarali va ishonchli 
bajarishi uchun unga quyidagi talablar qo‘yiladi.
- GOST talablari bo‘yicha avtomobil maksimal sekinlashishiga 
va minimal tormoz yo‘ liga ega bo‘ lishi kerak;
- tormozlanganda avtomobil turg‘unligini yo‘qotmasligi kerak;
- qayta-qayta tormozlanganda tormozlash xususiyatlarini o‘zgar- 
masligi kerak;
- tormoz boshqarmasi minimal vaqtda istiga tushishi kerak;
- tormoz boshqarmasi kuzatish qobiliyatiga ega bo‘ lishi kerak;
- tormoz tizimlari oson boshqarilishi kerak;
- tormoz 
tizimlari 
tormozlash 
paytida 
tovushlar, 
hidlar 
chiqarmasligi kerak;
- tormoz tizimlarini barcha qismlari va detallari kafolatli 
ishonchli bo‘ lishi kerak;
- tormoz boshqarmasini tizimlari yoki konturlari ishdan chiq- 
qanligi haqida haydovchiga xabar yetkazilishi kerak;
- umumiy talablar.
Tormoz boshqarmasi quyidagi to‘ rtta tormoz tizimlaridan 
iborat:
1) Ishchi (asosiy) tormoz tizimi (vazifasi - avtomobilni sekinlatish 
yoki to‘xtatish);
2) T o‘xtatib turish (qo‘ l) tormoz' tizimi (vazifasi - avtomobilni 
joyida ushlab turish);
3) Zaxira (avariya) tormoz tizimi (vazifasi - ishchi tormoz tizimi 
ishdan chiqqanda avtomobilni to‘xtatish);
139

---

4) 
Yordamchi (qo‘shimcha) tormoz tizimi (vazifasi - avtomobil 
uzun qiyaliklarda pastga harakatlanganda uning tezligini cheklash).
Barcha tormoz tizimlari o ‘z navbatida ikki qismga bo‘ linadi, ya’ni 
tormoz mexanizmlari va tormoz yuritmalari.
12.1-rasm.
Ishchi tormoz tizimi sxemasi:
/-tormoz diski; 2-oldi g‘ ildirak tormoz mexanizmi skobasi; 5-oldingi 
kontur; ^-asosiy tormoz silindri; 5-bachok; б-vakuum kuchaytirgich; 
7-turtkich; 8-tormoz pedali; 9-ulagich;