A. M. Butlerovning organik birikmalarning kimyoviy tuzilish nazariyasi. Organik birikmalar xossalarining kimyoviy tuzilishiga bog’liqligi. Izomeriya

Aim.uz

A. M. BUTLEROVNING ORGANIK BIRIKMALARNING KIMYOVIY TUZILISH NAZARIYASI. ORGANIK BIRIKMALAR XOSSALARINING KIMYOVIY TUZILISHIGA BOG’LIQLIGI. IZOMERIYA.

1861 – yili rus olimi A. M Butlerov organik birikmalarining kimyoviy tuzilish nazariyasini yaratdi. Bu nazariya organik kimyoning rivojlanishida muhim rol o’ynadi.

Kimyoviy tuzilish nazariyasining mohiyati quydagilardan iborat :

1. 
   Organik moddalar molekulasidagi hamma atomlar bir – birlari bilan ma’lum izchillikda, valentliklariga qatiyan muvofiq holda bog’lanadilar va to’g’ri tarmoqlangan yoki yopiq zanjirlar hosil qiladilar.
   

Molekuladagi atomlarning birikish tartibi va bog’lanish harakterini Butlerov kimyoviy tuzilish deb atadi.
Molekuladagi elementlarning valentligi shartli ravishda chiziqcha blan tasvirlanadi.
Molekulalarning tuzilishini sxematik ifodalash tuzilish formulalar va struktura formulalar deb atadi.

2. 
   Moddalarning xossalari molekulalar tarkibiga qanday atomlar va qancha atom kirishigagina emas, balki molekulada bu atomlarning qanday tartibda birikkanligiga bog’liq bo’ladi.
   

Yoki qisqacha : moddalarning kimyoviy xossalari molekulaning tarkibiga va kimyoviy tuzilishiga bog’liq.
Organik moddalarining kimyoviy tuzilish nazariyasining bu qoidasi izomeriya hodisasini tushuntirib berdi.

Tarkibiy va molekulyar og’irligi bir xil, ammo kimyoviy tuzilishlari har xil bo’lgan birikmalar izomerlar deyiladi.

Molekulalarning tuzilishi bilan farqlanadigan hodisalarga izomeriya hodisasi deyiladi. Izomeriya organik kimyoda juda keng tarqalgan bo’lib, izomeriya tufayli organik birikmalarning sonini ko’pligini tushuntirish mumkin.

3. 
   Reaksiyalarda molekulaning hamma qismi emas, ma’lum qismi o’zgarganligi tufayli moddaning kimyoviy o’zgarishini o’rganish yo’li bilan dastlabki moddalarning kimyoviy tuzilishini aniqlash mumkin.
   
4. 
   Organik moddalarning molekulalarida atomlar o’zaro bir – biriga ta’sir ko’rsatadi, ya’ni molekulalardagi alohida atomlarning kimyoviy tabiati (reaksion qobiliyati) ular boshqa qanday elementlar bilan bog’langanligiga bog’liq bo’laldi
   

A.M Butlerovning kimyoviy tuzilish nazariyasi organik kimyoning jadal rivojlanishiga xizmat qildi va bu nazariya asosida ham o’sha paytgacha ma’lum bo’lmagan sinflarni (uchlamchi spirtlar) va yangi moddlalarni borligini bashorat qildi, molekulani tashkil etgan atomlar tekislikda emas, fazoda joylashishi haqida fikrni birinchi bo’lib isbotladi. A. M Butlerov o’sha paytgacha bo’lgan nazariyalarga qarshi o’laroq, molekulani harakatsiz, tinch qotib qolgan atomlar yig’indisi emas, balki o’zgaruvchan harakatchan sistema deb qaradi va bu fikri asosida tautomeriya deb ataluchi ”qaytar izomeriya”ga asos soldi
A. M Butlerovning organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasini kashf etilganiga 147 – yildan oshgan bo’lishiga qaramay undan hozir ham butun dunyo kimyogarlari o’z ishlarida muvoffaqiyatli foydalanib kelmoqdalar.