A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

NO K (PYRUS) TURKUM I
Bu turkumga asosan daraxtlar kiradi, ko‘pincha shoxlari tikanli 
bo‘ladi. Barglari oddiy tuzilgan, butun, navbat bilan joylashadi, kuzda 
to‘kilib ketadi. Yon bargchalari bo iib , ular tez to ‘kiladi, gullar oq yoki 
pushti, yig ilib to ‘pgul hosil qiladi. Mevasi sershira, mazali boiganidan 
yeyiladi, konditer va konserva mahsulotlari ishlab chiqarishda 
foydalaniladi.
Bu turkumning 60 dan ortiq turi bor, ular asosan mo‘tadil iqlimli 
hududlarda tarqalgan. MDH da 15 turi uchraydi. Ba’zi turlari juda ko‘p 
ekiladi. Toshkent Botanika bog‘iga 10 ta turi introduksiya qilingan, 
ulardan 3 tasi M arkaziy Osiyo, 2 tasi Yevropa, 4 tasi Xitoy va 1 tasi 
Uzoq Sharq florasiga taalluqli.
Korjinskiy noki (Pyrus Korschinskyana Rgl) 
bo‘yi 6-8 m, 
diametri 20-40 sm li, shox-shabbasi yoyiq yoki cho‘zinchoq, tikansiz, 
daraxt. Kurtaklari yirik, oval shaklda, uchi to ‘mtoq va zich joylashgan, 
tangachali. Bir yillik novdalari oq tuk bilan qalin qoplangan boiadi. 
Barglarining bo‘yi 5-10 sm, lansetsimon, band tomoni bir oz keng, uchki 
tomoni cho‘ziq. Cheti tishchali, tuksiz, yaltiroq, orqa tomoni zich 
tomirli, oq tukli b o ia d i. Gullari oq, diametri 2-2,5 sm, gulbargchalari 
ovalsimon-cho‘zinchoq. May oyida gullaydi. Mevasi keng tuxumsimon, 
yashil, yetilganda yashil-sariq rangga kiradi nordon, yeyilganda tishni 
qamashtiradi.
Kuzda uzib olingandan keyin vaqt o ‘tishi bilan yetiladi va yeyishli 
b oiadi. Urug‘idan yaxshi unadi. Bu nok turi to g ii hududlarda dengiz 
sathidan 1400-1600 m balandliklarda o ‘sadi. G ‘arbiy Tyan-Shanda va 
Pomir-Oloyda uchraydi. Qurg‘oqchilikka va issiqqa chidamli. Undan 
payvandtag sifatida foydalanish mumkin. Shu asosda lalmikor yerlarda 
bog‘dorchilik tashkil qilish mumkin.
Regel noki (Pyrus Regelii (Regel et. Schmalb) Rehd.). 
Balandligi 
6 metrgacha b o ig a n daraxt, tanasi diametri 25 (60) sm gacha boiadi. 
K o‘p yillik novdalari kulrang, bir yillik novdalari qizg‘ish-jigarrang. 
Barglari 7-8 sm uzunlikda. Gullar to‘plami 5-6 sm diametrli, 6-19 ta 
gulli. Bitta gulining diametri 2,5 sm, 5 ta oq gulbargi mavjud. Mevalari 
2-3 sm diametrga ega b o iib , o ‘rtacha 6 gramm b o iib , dumaloq shaklga 
ega, qattiq, achchiq-nordon ta’mga ega. Uzoq saqlangandan so‘ng 
iste’molga yaroqli b o ia d i. Bitta mevasida 4-6 tagacha urugiari boiadi.

---

Urug‘lari yirik, to‘q-jigarrang yoki qora. Aprel-may oylarida gullaydi. 
Mevalari avgust-sentabr oylarida pishib yetiladi. Tabiiy sharoitlarda 
asosan urugMaridan ko‘payadi. Urug‘ko‘chatlari birinchi yillari sekin 
o ‘sadi, keyinchalik o ‘sish sur‘atlari tezlashadi. Turning areali Tyan-Shan 
va Pomir-Oloyni qamrab olgan.
Hozirgi paytda Regel noki bog‘dorchilikda va tog‘-o ‘rmon 
melioratsiyasida keng qo‘llanilmoqda. Bu nok turi nokning madaniy 
navlari uchun payvandtag vazifasini bajaradi.