A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Sibir qoraqarag‘ayi G‘arbiy Sibirda, Oltoy o ‘lkasida, Sayan tog‘ida
keng tarqalgan. Uzoq Sharqda, Manjuriya o ‘rmonlarida, Uralda ham
o ‘sadi. U tilog ‘och, qarag‘ay, zarang, tog‘terak, xushbo‘y terak bilan
birga ham o ‘sadi. Y o g ‘ochi selluloza-qog‘oz sanoatida ham ishlatiladi.
Undan taxta va boshqa qurilish materiallari tayyorlanadi. Bu qarag‘ay
turi tog‘li o ‘rmon x o ‘jaliklariga o ‘stirish uchun tavsiya etiladi.
Shrenk yoki tyanshan qoraqarag‘ayi (Picea Schrenkiana
F.et.M.) katta daraxt bo‘lib, bo‘yi 30-35 m ga, diametri 1-1,5 ga yetadi.
Shox-shabbasi konus yoki tor piramida shaklida, po‘stlog‘i yupqa, to‘q
qo‘ng‘ir rangda, tarkibida oshlovchi modda bor. Novdalari tukli yoki
tuksiz, och sarg‘ish rangda. Daraxt doira shaklida shoxlanadi, shoxlari
yoyilib osilib o ‘sadi. Kurtagi tuxumsimon, yumaloq shaklda, uchi
to‘mtoq, ninabarglari yirik, bo‘yi 2-4 sm, 4 qirrali, chiziqli, o ‘tkir uchli,
bir oz egik shaklda bo‘lib, zangori yashil rangda. Barglarining yuqorigi
qirralarida yoriqchalar (3-6 ta) bor. Barglar novdada spiral shaklda
joylashadi. Shox-shabbasining ichki qismidagi barglar to‘q yashil
rangda. Bu qoraqarag‘ay turi bir uyli o ‘simlik. Changchi qubbalari
silindr shaklida, qo‘ng‘ir rangda, yetilish oldidan sariq rangga kiradi.
Urug‘chi qubbalari ham silindr shaklida bo‘lib, tiniq qizil rangli
tangachalari yaqqol ko‘rinib turadi. Aprel-may oylarida changlanadi.
Qubbalari birinchi yili yetiladi. Bu paytda bo‘yi 16 sm ga, diametri 4-5
sm ga yetadi. Ular daraxtning uchki qismida kalta bandchada joylashadi.
Uning tangachalari butun (yaxlit), bukik, yumaloq, yaltiroq, bo‘yi 2,2-
2,5 sm, eni 1,5-1,8 sm bo‘lib, jigarrangda. Urug‘i 4-5 mm, tuxumsimon
bo‘lib. qo‘n g ‘ir rangda, qanotchali, qanotchasida oson ajraladi.