A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

30-rasm. Osma plug ramasini dala yuzasiga nisbatan 
 paralleligini sozlash 
 
Dala haydashga to‗liq tayyor bo‗lgandan keyingina haydash agregati ishga 
tushiriladi va uning barcha foydalanish ko‗rsatgichlari dala sharoitida ko‗rib 
chiqiladi, kerak bo‗lsa qayta rostlanadi. Ish kuni davomida haydash sifatining 
agrotexnik talablarga javob berishi 2-3 marta nazorat qilinadi.

---

102 
Tuproqqa ekish oldidan ishlov berish ishlariga 
tuproqdagi namlikni saqlash
uchun uning yuza qatlamini 12-16 smgacha chuqurlikda ishlov berish va begona 
o‗tlarni yo‗qotish; tuproqning ostki qismidagi namlikni yuqorigi qatlamga 
chiqarish uchun tuproqning yuza qismida bir tekis va kerakli zichlikdagi qatlam 
hosil qilish; tuproqni ag‗darmasdan chuqur yumshatish, begona o‗tlarni 
yo‗qotish uchun yoppasiga ishlov berish, urug‗larni bir tekis undirib olish va 
sug‗orish ishlarini sifatini oshirish uchun tuproqning ustki qismini tekislash 
(haydalgandan so‗ng) ishlari kiradi. 
Bu vazifalar tuproqni ekishdan oldin tirmalash, molalash, yoppasiga 
yumshatish qilish va tekislash kabi texnologik ishlar yordamida bajariladi.
Tirmalash - 
tuproqning yuza qismiga tirmalar bilan ishlov berilib, bunda 
tuproqdagi namlikni bug‗lanib ketmasligi uchun uning yuzasida bir tekis 
yumshatilgan qatlam hosil qilishdan iborat. SHu bilan birga tirmalash jarayonida 
mayda notekisliklar va begona o‗tlar yo‗qotiladi. 
Kuzgi shudgor nechog‗li sifatli o‗tkazilgan bo‗lishiga qaramay erta ko‗klamgi 
tirmalashning umuman o‗tkazilmasligi yoki kechikib o‗tkazilishi tuproqdagi namning 
ko‗tarilib ketishi, dala yuzasining serkesak bo‗lib qolishi va haydov qatlamining qotib 
qolishiga sabab bo‗ladi. Natijada erni ekishga tayyorlash ishlari qiyinlashib, urug‗ni 
sifatli ekish va qiyg‗os undirib olish imkoni boy beriladi. SHu bois erta ko‗klamda 
tuproqning 8-10 sm yuza qatlami etilishi bilanoq dalalar 2-3 kun muddatda tirmalab 
tashlanishi lozim.
Tuproq ortiqcha zichlanmasligi hamda ish unumdorligi yuqori bo‗lishi uchun 
tirmalash agregatlari T-4A-S4, VT-100 va VT-150 kabi zanjirli traktorlar va keng 
qamrovli tirkamalar asosida tuzilishi lozim. Erlarni ekishga tayyorlashda BZSS-1,0, 
BZTS-1,0 va BZTX-1,0 rusumli tishli tirmalar BDT-3,0 va TDB-5 rusumli diskli 
tirmalar ishlatiladi. 
Tishli tirmalar uch zvenoli 3BZTU-1,0 og‗ir va ZBZS-1,0 engil turdagi 
bo‗lib, tuproqni maydalash va 5-10 sm. chuqurlikkacha yumshatish uchun 
ishlatiladi. Bu ishlar er haydalib, tekislangan, qatqaloqlar yo‗qotilgan 
maydonlarda amalga oshiriladi. Tirmalash ishlari turli xildagi ishchi qismlar bilan 
jihozlangan tishli va diskli tirmalar bilan bajariladi. Tishli tirma tishlarning 
ko‗ngdalang kesimi kvadrat yoki doira shaklida bo‗libgina qolmasdan, balki 
yumshatuvchi panja va prujinali tishlar ko‗rinishida ham bo‗lishi mumkin. Har 
bir tirma bir xil shakldagi tishlardan tashkil topgan bo‗lib, ularning tishlari to‗g‗ri 
o‗tkirlangan, birday uzunlikda hamda o‗tkirlangan uchi bilan oldinga (harakat 
yo‗nalishi bo‗yicha) qarab o‗rnatilgan bo‗lishi kerak (31-rasm).

---

103